Βλαστικότητα σπόρων ειδών του γένους Pistacia που χρησιμοποιούνται ως άγρια υποκείμενα εμβολιασμού της Pistacia vera.

Η βλαστικότητα των σπόρων των άγριων ειδών φιστικιάς είναι περιορισμένη αν όχι μηδενική. Πρόκειται για καρπό τύπου δρύπης (drupe) (είδη καρπών) (εικόνα 1) Στην παρακάτω εικόνα φαίνεται μια τυπική δρύπη. Είναι η ίδια μορφή καρπού με τα πυρηνόκαρπα (π.χ. ροδακινιά) με διαφορά ότι στη φιστικιά (όπως π.χ. στο καρύδι και το αμύγδαλο) δεν έχουμε πολύ αναπτυγμένη σάρκα.

Εικόνα 1. Ανατομία σπόρου τύπου δρύπης. (6)

Ο καρπός συνεπώς καθαρίζεται από την εξωτερική φλούδα  (επιδερμίδα και  σάρκα) η βλάστησή του όμως παρεμποδίζεται από το ξυλώδες προστατευτικό περίβλημα (ενδοκάρπιο) αλλά και από κάποιας μορφής λήθαργο.  Στην εικόνα 2 φαίνονται σπόροι της P. terebinthus με το καφέ χρώματος ξυλώδες ενδοκάρπιο.

Εικονα 2. Σπόροι P. terebinthus μετά την αφαίρεση της φλούδας (επιδερμίδα και σάρκα) (πηγή)

Για την παραγωγή συνεπώς σποροφύτων απαιτείται μια προβλαστική επεξεργασία των σπόρων. Ο λήθαργος των σπόρων στην P. terebinthus μπορεί να οφείλεται στα σκληρά περιβλήματα του καρπού  (Ellis et al., 1985; Tsakaldimi and Ganastas, 2001) (4). Κατά συνέπεια απαιτείται μια χημική ή και μηχανική κατεργασία  η οποία έχει ως στόχο την καταστροφή του προστατευτικού περιβλήματος η οποία στην αγγλική ορολογία λέγεται scarification. Το ενδοκάρπιο μπορεί να καταστραφεί με επεμβάσεις με θειικο οξύ για 10 λεπτά (H2SO4 treatment), ή με σπάσιμο (Ellis et al., 1985) (4). Σε κάποιες περιπτώσεις ακολουθεί και στρωμάτωση (stratification), όπως αυτή που παρουσιάσαμε σε προηγούμενη ανάρτηση.

Αυτό το πρόβλημα δεν είναι αποκλειστικότητα της φιστικιάς αλλά συναντάται σε πολλά είδη.  Οι διάφορες επεξεργασίες που αναφέρονται στη βιβλιογραφία για τους σπόρους της P. terebinthus είναι οι εξής (1):

• Ψυχρή στρωμάτωση  για 15 μέρες με ή χωρίς το επικάρπιο (σκληρό περίβλημα), (Ellis et al., 1985)
• Πλύσιμο για 2 - 3 ώρες, ζεστή στρωμάτωση σε 22ºC, για 2 εβδομάδες, στη συνέχεια αφαίρεση του ενδοκαρπίου και στρωμάτωση σε 4-6ºC για 4 εβδομάδες, βλάστηση στους 20ºC  (Ellis et al., 1985)
• Οι Saiz de Omañaca et al., (1990), πήραν τα καλύτερα αποτελέσματα με έναν συνδυασμό  conjunto bastante amplio de ensayos με καταστροφή του ενδοκαρπίου με scarification , και στη συνέχεια στρωμάτωση για  60 ημέρες μεταξύ  4 -  6ºC (38%). Οι συγγραφείς συνιστούν την αφαίρεση του περικαρπίου καθώς και αυτή του επικαρπίου και μεσοκαρπίου.
• Οι  Caruso y De Michele (1987), έλαβαν τα καλύτερα αποτελέσματα βλάστησης με χημική scarification με Θειικό οξύ (96%) για 60 λεπτά, και μετά έξη ημέρες εμβάπτιση σε διάλυμα γιββερελινών 200 ppm (G=80%).
• Μηχανική scarification και εμβάπτιση σε νερό σε θερμοκρασία περιβάλλοντος για 24 ώρες.
• Χημική  scarification με οξύ για 6 ώρες και μετά εμβάπτιση σε νερό για 12 -24 ώρες.

Στη συνέχεια θα δούμε τι λέει η βιβλιογραφία. γι'αυτό το θέμα και τις τεχνικές βλάστησης της pistacia.

--------- Crane & Forde, 1974 ----(5)------

Οι Crane and Forde (1974) (5) αναφέρουν ότι με την παρατεταμένη έκθεση σε υγρασία η στρώση που συγκολλά τα δύο μέρη του περιβλήματος των σπόρων μαλακώνει και επιτρέπει το διαχωρισμό τους.  Αυτό με τη σειρά του επιτρέπει στο έμβρυο να μεγαλώσει και να αναπτυχθεί. Παρόλα αυτά αυτή η έκθεση φέρνει αλλοίωση και σάπισμα του σπόρου κάτι το οποίο καταλήγει σε απογοητευτικά χαμηλό ποσοστό βλάστησης και επιβίωση των σποροφύτων. Με πολλά είδη η μείωση του πάχους του περιβλήματος ή με άλλο τρόπο τροποποίησή του με μηχανική ή όξινη διάρηξη βελτίωσε την βλάστηση. Παρόλα αυτά, δοκιμές με σπόρους φιστικιάς σε συμβατικό τριβείο έδωσαν απογοητευτικά αποτελέσματα. Η χρήση δύο διαφορετικού μεγέθους χαρτιού τριβής (γυαλόχαρτο) δεν κατάφερε να μειώσει το πάχος του κελύφους μετά από πολλές ώρες λειτουργίας.

Αντίθετα η χρήση θειικού οξέος έδωσε πολύ καλά αποτελέσματα. Ξηροί καρποί Pistacia τοποθετήθηκαν σε γυάλινο δοχείο και καλύφθηκαν με συμπυκνωμένο θειικό οξύ σε αναλογία περίπου 1 μέρος σπόροι σε 2 μέρη οξύ. Το μίγμα διαταράσονταν κάθε 10 λεπτά για να διευκολυνθεί η απομάκρυνση του μαύρου διαλυμμένου υλικού από τα κελύφη και για να διαχωριστούν οι  σπόροι που κόλλησαν μεταξύ τους.. Ομάδες τουλάχιστων 100 σπόρων αφαιρούνταν απο το οξύ σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και ξεπλύθηκαν προσεκτικά για να σταματήσει η δράση του οξέος.  Τοποθετήθηκαν σε νερό για 24 ώρες πριν φυτευθούν σε βερμικουλίτη σε θερμοκήπιο σε maintained
at 18ºC έως 27ºC.

Εικόνα 3. Σπορόφυτα P. atlantica από (A) χωρίς επεξεργασία, και από σπόρους που εμβαπτίστηκαν σε θειικό οξύ για (B) 1/2 ώρα, (C) 1 ώρα και (D) 1 1/2 ώρες. Όλοι οι σπόροι είχαν εμβαπτιστεί σε νερό για 24 ώρες πριν φυτευθούν στις 19 Απριλίου. Πριν την φωτογράφηση στις 19 Μαίου 1972, αφαιρέθηκαν 50 σπορόφυτα από κάθε μεταχείριση (πηγή: Crane, J.C. and Forde, H.I., 1974.)

Η όξινη διάρρηξη του κελύφους επιτάχυνε τη βλάστηση και αύξησε το ποσοστό σπόρων που βλάστησαν. Η αποτελεσματικότητα της επεξεργασίας ήταν μεγάλη με σπόρους P. terebinthus, οι οποίοι είναι χαρακτηριστικά πιο δύσκολοι να βλαστήσουν από αυτούς της P. atlantica.

Η χημική διάρρηξη για 1 1/2 ώρες κατέληξε σε 53% βλάστηση σχεδόν δύο εβδομάδες μετά τη φύτευση όταν δεν είχε βλαστήσει κανένας απο τους σπόρους που δεν είχαν υποστεί την επεξεργασία . Όταν τελείωσε το πείραμα στις 15 Ιουνίου είχαν βλαστήσει πολύ περισσότεροι scarified σπόροι σε σχέση με τους  μη επεξεργασμένους. Τα κελύφη των σπόρων που έμειναν στο οξύ για 2 ώρες σχεδόν είχαν αφομοιωθεί απο το οξύ και μερικοί σπόροι φαίνεται ότι είχαν πληγωθεί, όπως έδειξε η συνολική βλαστικότητα 15%.

Η αξιοπιστία των σπόρων Pistacia μειώνεται γρήγορα με τον χρόνο.  Η αποθήκευση των σπορων σε  2ºC για περίπου ένα χρόνο μείωσε το ποσοστό βλάστησης πάνω απο 50%.

Παρά το γεγονός ότι έγινε μια προσπάθεια το 1972 ν διπλασιαστούν οι πειραματικές συνθήκες του 1971, φαίνεται ότι προέκυψε κάποια διαφοροποίηση. Το γεγονός ότι έγινε σοβαρή ζημιά στους σπόρους με την επεξεργασία 2 ωρών το 1971 αλλά όχι το 1972 δείχνει ότι υπήρχε διαφορά από χρονιά σε χρονιά.

Η διάρρηξη του κελύφους με οξύ είναι ενας αποτελεσματικός τρόπος για την αύξηση της βλαστικοτητας, αλλά πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή. Το οξύ αντιδρά με το νερό και δημιουργεί υψηλές θερμοκρασίες και οξειδώνει τα μέταλα. Συνεπώς μόνο ξηροί σπόροι πρέπει να δέχονται αυτην την επεξεργασία και μόνο σε γυάλινα ή πήλινα δοχεία.
Το μίγμα οξέος και σπορων πρέπει να αναδεύεται ήρεμα για να αποφεύυχθεί η συσσώρευση θερμότητα και να εξασφαλιστεί ομοιομορφή επεξεργασία. Για τον προσδιορισμό του χρόνου παραμονής στο οξύ πρέπει να χρησιμοποιούνται μικρές ποσότητες σπόρων.  Ο χρόνος θα διαφοροποιείται με τη θερμοκρασία, το είδος αλλά και από δένδρο σε δένδρο του ιδίου είδους. Οι δοκιμές με τα διαφορετικά είδη του γένους Pistacia που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως υποκείμενα, έδειξαν ότι ο χρόνος επεξεργασίας μεταξύ 1 έως 2 ωρών είναι αρκετός σε θερμοκρασία 24ºC. Η εξέλιξη της διαδικασίας μπορεί να παρακολουθείται βγάζοντας δείγματα σε τακτά διαστήματα και ελέγχοντας το πάχος του κελύφους.
Όταν θα είναι λεπτά σαν χαρτί το οξύ, (το οποίο μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί) πρέπει να αφαιρεθεί και οι σπόροι να πλυθούν με σημαντικές ποσότητες νερού. Οι σπόροι μπορούν ανα φυτευθούν υγροί ή να ξηρανθούν για να φυτευθούν αργότερα.

---------Ανώνυμος, 2000. Ιορδανία----(3)-----

Στο Γεωργικό Πανεπιστήμιο της Ιορδανίας (3) πραγματοποίησαν 8 πειράματα το 2000 για να ερευνήσουν την επίδραση των φυσικών και χημικών επεξεργασιών στην βλάστηση σπόρων Pistacia palaestina Boiss καθώς και στο ύψος, αριθμό φύλλων, μήκος ριζών και στο ξηρό βάρος εναέριου και υπόγειου μέρους των σποροφύτων που προκύπτουν. Κατέληξαν στα εξής:

• Η ψυχρή στρωμάτωση (cold stratification) σπόρων Pistacia palaestina για 4 ή 8 εβδομάδες στους 4- 6°C βελτίωσε το ποσοστό βλάστησης σημαντικά σε σχέση με τους μη στρωματωμένους σπόρους. Τα σπορόφυτα που προέκυψαν από τους στρωματωμένους για 8 εβδομάδες σπόρους ήταν ψηλοτερα, είχαν τον μεγαλύτερο αριθμό φύλλων, το μακρύτερο ριζικό σύστημα (tap root system) και το μεγαλύτερο ξηρό βάρος.
• Η εμβάπτιση των σπόρων για 15 λεπτά σε νερό θερμοκρασίας 50°C επίσης βελτίωσε σημαντικά την βλάστικότητα (78,75%) σε σχέση με τους 25°C ή 75°C καθώς και την μετέπειτα ανάπτυξη των σποροφύτων. 
•  Η όξινη scarification σε θεικό οξύ για 15 λεπτά από μόνη της βελτίωσε την βλαστικότητα και την ανάπτυξη των σποροφύτων ενώ ο συνδυασμός της με μετέπειτα στρωμάτωση για 1, 2 ή 8 εβδομάδες δεν βελτίωσε τη βλαστικότητα σε σχέση με την όξινη scarification χωρίς στρωμάτωση.  Σε δύο από τοις 6 επεμβάσεις που εφαρμόστηκαν οι σπόροι είτε δεν βλάστησαν (οξύ + 3 εβδομάδες στρωμάτωση) ή έδωσαν φτωχά αποτελέσματα (οξύ + 4 εβδομάδες στρωμάτωση). 
• Ούτε η εμβάπτιση σε υγρό άζωτο αλλά ούτε η χρήση ορμονών ανάπτυξης (γιβερρελινες και προμαλίνη) είχαν καμία σημαντική επίδραση στη βλαστικότητα των σπόρων.

------------------------------ ΑΛΛΕΣ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ----------------------------

ΣΠΟΡΑ (4)

Η φθινοπωρινή σπορά είναι συνηθισμένη (DIRR and HEUSER, 1987), αλλά στη δοκιμή που αναφέρεται εδώ η αποτυχία βλάστησης με φθινοπωρινή σπορά οφείλονταν πιθανά στο ότι οι σπόροι ήταν αποθηκευμένοι για 2 μήνες. Αυτό επέτρεψε τα περιβλήματα να σκληρήνουν σε μεγάλο βαθμό με αποτέλεσμα να μην μαλακώσουν αρκετά στο νερό ώστε να επιτρέψουν βλάστηση την άνοιξη. Αλλού έχει συσταθεί οι σπόροι Pistacia να σπέρνονται αμέσως μετά τη συγκομιδή για να αποφεύγεται η σκλήρησνση του κελύφους. (YOUNG and YOUNG, 1992).  

---------------------- ΠΗΓΕΣ ---------------------

1) Ανώνυμος, 2010.Pistacea terebinthus L. (html)

2) B. Benmahioul et al., 2010. ÉTUDE DE LA GERMINATION ET DE L’EFFET DU SUBSTRAT SUR LA CROISSANCE DE JEUNES SEMIS DE PISTACIA VERA L Acta Botanica Malacitana 35, 107-114. (pdf)

3) Ανώνυμος, 2000.Germination Studies on Pistacia palaestina Boiss Seeds Using Chemical and Physical.Faculity of Agriculture/Jordan University (JU).Amman, Jordan (html).

4)  I. A. TAKOS and G. SP. EFTHIMIOU, 2003. Germination Results on Dormant Seeds of fifteen Tree Species Autumn Sown in a Northern Greek Nursery Silvae Genetica 52, 2 (2003) (pdf ολόκληρο)

5) Crane, J.C. and Forde, H.I., 1974. Improved Pistacia seed Germination. CALIFORNIA AGRICULTURE , September, 1974  (pdf)
6) Drupe,From Wikipedia, the free encyclopedia (html)
7)  M. Isfendiyaroglu and E. Özeker (2002). The relations between phenolic compounds and seed dormancy in Pistacia spp.(pdf)
8) Hassan Abu-Qaoud, 2007. Effect of Scarification, Gibberellic acid and Stratification on Seed Germination of Three Pistacia Species. An - Najah Univ. J. Res. (N. Sc.) Vol. 21, 2007. (pdf)

9) Brent Holtz, Louise Ferguson, Dan Parfitt, Gerald Allen, and Ron Radoicich, 2005. the orchard. ROOTSTOCK PRODUCTION AND BUDDING. Pistachio Production manual, 74-79. (pdf)

Ζακυνθινός, Ρούσκας, Δ., 1994. Βελτίωση του ανοίγματος και βάρους φιστικίων Αιγίνης με εφαρμογή υδατανθράκων. Πρώτο Διεθνές Συμπόσιο για τη Φιστικιά, Adana-Turkey, 20-24 September 1994, Acta Horticulturae, ISHS, Belgium, 419.

Ζακυνθινός, Ρούσκας, Δ., 1994. SHELL DEHISCENCE IMPROVEMENT AND WEIGHT INCREASE IN 'AEGINA' PISTACHIO NUTS WITH CARBOHYDRATE APPLICATIONS. First International Symposium on Pistachio Nut, Adana-Turkey, 20-24 September 1994, Acta Horticulturae, ISHS, Belgium, 419.
Abstract: (Περίληψη)
(μετάφραση) Δένδρα φιστικιάς της ποικιλίας Αιγίνης ψεκάστηκαν με μείγμα υδατανθράκων διαφορετικές ημερομηνίες κατά την διάρκεια της βλάστησης. Οι ημερομηνίες εφαρμογής έγιναν σε δύο ομάδες. Η πρώτη ομάδα εφαρμόστηκαν στις  20, 10, and 30 Ιουλίου. Στη δεύτερη ομάδα 25 Ιουνίου, 15 Ιουλίου and 5 Αυγούστου αντίστοιχα. Σε κάθε ομάδα ημερομηνιών χρησιμοποιήθηκαν τέσσερα δένδρα, ως επαναλήψεις. 
Η δεύτερη ομάδα εφαρμογών έδωσε τα καλύτερα αποτελέσματα . Η βελτίωση του ανοίγματος ήταν 85 - 95% και η αύξηση του ξηρού βάρους των καρπών 8–10%. 

Ποντίκης, Κ., 1989. Επίδραση υδροκυαναμιδίου στην οψίμιση της άνθησης των θηλυκών δένδρων φιστικιάς (P. vera L.). American Pomological Society, Volume 43 Number 3 Article 9

PONTIKIS, C.A., 1989. Effects of Hydrogen Cyanamide on Bloom Advancement in Female Pistachio (P. vera L.). American Pomological Society, Volume 43 Number 3 Article 9
Περίληψη (μετάφραση)
Η ακατάλληλη γονιμοποίηση της φιστικιάς συνήθως οφείλεται στην ασταθή περίοδο (καθυστερημένη ή/και παρατεταμένη) άνθησης των θηλυκών δένδρων. ειδικα σε περιοχές με ήπιους χειμώνες.καθώς και στην απουσία επικονιαστών για τη μέση και όψιμη άνθηση της φιστικιάς (Pistacia vera)
Ο ψεκασμός των θηλυκών δένδρων με υδροκυαναμίδιο κατά τη διάρκεια του ληθάργου πρωίμησε την άνθηση κατά περίπου 19 ημέρες. Αυτή η πρωίμηση ήταν αρκετή για να επτρέψει την σύμπτωση με τα αρσενικά P. vera 'B' and 'C σε περιοχές με ήπιοτυς χειμώνες και P. terebinthus και P. vera 'A' σε ψυχρές περιοχές όπου οι μέσοι και όψιμοι επικονιαστές απουσιάζουν.  Χρησιμοποιώντας υδροκυαναμίδιο για το σταμάτημα του ληθάργου τα θηλυκά δένδρα παράγουν εμπορική σοδειά.

Ποντίκης, Κ., 1986. 'Pontikis' pistachio. HortScience 21 (4): 1074

Abstract:
(μετάφραση) Η Pistacia vera cv. Pontikis προήλθε τυχαία από την ποικιλία Αιγίνης. Εμβολιασμένο σε υποκείμενο P. terebinthus γνωστό ως τσικουδιά, η Pontikis είναι μεσαίου μεγέθους (4.5 to 5.0 m ύψος 5 με 6 m διάμετρο) και ημι ορθόκλαδο. Ανθίζει (15-20 April) και ωριμάζει (10-15 September)  10-15 ημέρες αργότερα από την Αιγίνης. Η Pontikis μπορεί να επικονιαστεί από τους κλώνους Γ και  Δ της P. vera. Οι καρποί είναι φαρδείς (25 × 16 mm) και οι σπόροι  (ψίχα) εέχουν καλή γεύση είναι τραγανοί και έχουν βαθειά πράσινες κοτυληδόνες. Το άνοιγμα του ενδοκαρπίου είναι μεγάλο, 3/4 του μήκους του. Η παραγωγή με υποκέιμενο P. terebinthus είναι η ίδια με αυτή της Αιγίνης. Τα δένδρα  παρενιαυτοφορούν καρποφορούν ανα δύο χρόνια). Το ποσοστό ανοικτών  στους γεμάτους καρπούς είναι υψηλό και σταθερό κάθε χρόνο (90-98%), περίπου 30% μεγαλύτερο από αυτό της Αιγίνης. Το ποσοστό κούφιων είναι το ίδι με αυτό της Αιγίνης, περίπου 5-10%. Το βάρος της ψίχας είναι 54,6% του βάρους του κελύφους (ψίχα 0.617 g, κέλυφος 0.511 g.).

Χατζηνικολάου, Α., 1949. Η φιστικιά

Με βάση όσα έχουμε συγκεντρώσει στην ανάρτηση Βιβλιογραφία ελλήνων επιστημόνων για το κελυφωτό φιστίκι αυτό πρέπει να είναι το τέταρτο σε αύξουσα χρονολογική σειρά σειρά ελληνικό βιβλίο για τη φιστικιά, μετά από αυτά των Αναγνωστόπουλου, 1934,  Καραβέρη Θεόδωρου, 1930 και Περόγλου Ν., 1916.
Προσφορά αναγνώστη μας σε μορφή pdf.

Αναγνωστόπουλος Π., 1934. Η φιστικιά στην Ελλάδα

Με βάση όσα έχουμε συγκεντρώσει στην ανάρτηση Βιβλιογραφία ελλήνων επιστημόνων για το κελυφωτό φιστίκι αυτό πρέπει να είναι το τρίτο παλαιότερο ελληνικό βιβλίο για τη φιστικιά, μετά το βιβλίο του κ. Καραβέρη Θεόδωρου, 1930.
Δώρο λοπόν από αναγνώστη μας μεταφορτωμένο σε μορφή pdf.

Παρούσα η φιστικιά στο 15ο Ελληνικό Φυτοπαθολογικό Συνέδριο και όχι μόνο

Στη σελίδα της Ελληνικής Φυτοπαθολογικής Εταιρείας μπορεί κανείς να βρει περιλήψεις των εργασιών πρόσφατων συνεδρίων της εταιρείας 11ο (2002, pdf αγγλικά), 12ο (2004) (pdf αγγλικά), 13ο (2006, pdf ελληνικά), 14ο (2008, pdf ελληνικά) καθώς και τα περιεχόμενα του τόμου περιλήψεων του 15ου Συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε στην Κέρκυρα 5-8 Οκτωβρίου 2010 (pdf ελληνικά). Αναμένεται η δημοσίευση των περιλήψεων των 2010 και γιατί όχι και των ολοκληρωμένων εργασιών.

Σε αυτές λοιπόν τις εκδόσεις βλέπουμε ότι η φιστικιά ήταν παρούσα με τα γνωστά σε μας προβλήματά της, αφλατοξίνες και καμαροσπόριο. Τρεις πρόσφατες ελληνικές  εργασίες που ανακοινώθηκαν σε αυτό το συνέδριο αποδεικνύουν ότι οι επιστήμονές μας δεν σφυρίζουν αδιάφορα στα προβλήματά μας:

1) Τσιτσιγιάννης Δ.Ι., Σ. Παλαβούζης, Ε.Ι. Παπλωματάς, Σ.Ε. Τζάμος, Π.Π. Αντωνίου, Μ. Δημακοπούλου, Γ. Ζακυνθινός, Θ. Βαρζάκας, Γ. Καρνάβας, T.J. Michailides και Ε.Κ. Τζάμος, 2010. Χημική αντιμετώπιση του καμαροσπορίου της φιστικιάς. 15ο Πανελλήνιο Φυτοπαθολογικό Συνέδριο. Κέρκυρα 5-8 Οκτωβρίου 2010. (σελ. 82)

2) Παλαβούζης Σ., Ε.Ι. Παπλωματάς και Δ.Ι. Τσιτσιγιάννης, 2010. Μοριακός χαρακτηρισμός του καμαροσπορίου της φιστικιάς. 15ο Πανελλήνιο Φυτοπαθολογικό Συνέδριο. Κέρκυρα 5-8 Οκτωβρίου 2010. (σελ. 163)

3) Αγορίτσης Σ.Π., Γ. Ζακυνθινός, Θ. Βαρζάκας, Σ.Ε. Τζάμος, Π.Π. Αντωνίου, Μ. Δημακοπούλου, Γ. Καρνάβας, Ε.Ι. Παπλωματάς, Ε.Κ. Τζάμος, T.J. Michailides και Δ.Ι. Τσιτσιγιάννης, 2010. Οικολογία, επιδημιολογία και αντιμετώπιση των μυκοτοξικογόνων μυκήτων Aspergillus spp. σε καλλιέργειες φιστικιάς στο Νομό Φθιώτιδας. 15ο Πανελλήνιο Φυτοπαθολογικό Συνέδριο. Κέρκυρα 5-8 Οκτωβρίου 2010. (σελ. 167)

Ευκαιρία όμως να ψάξουμε και στα άλλα πρακτικά από το 2002 και μετά που είναι διαθέσιμα. Εκεί βρέθηκαν οι εξής εργασίες για τη φιστικιά (με αντίστροφη χρονολογική σειρά):
Ρούμπος, Ι.Χ., 2006. Νέοι ξενιστές του μύκητα Botryosphaeria parva. 13ο Πανελλήνιο Φυτοπαθολογικό Συνέδριο, 16-19 Οκτωβρίου 2006, Αθήνα.
ASSIMAKOPOULOU A., K. ELENA, D.  VLACHOYANNIS and V. GEORGOPOULOS, 2004. Susceptibility of pistachio (Pistacia vera L.) to Camarosporium pistaciae in relation to the tree nutrient status. (Ευαισθησία προσβολής της φιστικιάς από Καμαροσπόριο σε σχέση με τη θρεπτική κατάσταση του δένδρου.). 12ο Ελληνικό Φυτοπαθολογικό Συνέδριο. Αθήνα 2004.
MICHAILIDES T.J. , M.A. DOSTER, P.J. COTTY and L. BOECKLER, 2004. Biocontrol of aflatoxin in pistachios and figs in California.  (Βιοέλεγχος των αφλατοξινών στα κελυφωτά φιστίκια και τα σύκα στην Καλιφόρνια). 12ο Ελληνικό Φυτοπαθολογικό Συνέδριο. Αθήνα 2004.
KALAMARAKIS A., E. MARKELLOU and K. ELENA, 2004. Effectiveness of new fungicides against Camarosporium pistaciae in pistachio. (Αποτελεσματικότητα νέων μυκητοκτόνων ενάντια στο καμαροσπόριο της φιστικιάς). 12ο Ελληνικό Φυτοπαθολογικό Συνέδριο. Αθήνα 2004.
E.J. PAPLOMATAS, I. PANTELIDES, A. TZIMA and  A. CHITZANIDIS, 2002. Comparative study of isolates of the genus Camarosporium from pistachio and olive using RAPDs. (Συγκριτική μελέτη καμαροσπορίων από φιστικιά και ελιά με τη χρήση RAPDs). 11ο Πανελλήνιο Φυτοπαθολογικό Συνέδριο, Πρέβεζα 2002.


Κάποια στιγμή θα μεταφραστούν και οι περιλήψεις που είναι στα αγγλικά .

Εγκατάσταση φιστικεώνα

Για να εγκατασταθεί ένας φιστικεώνας σ'έναν αγρό, λέει ο κ. Μπρουσοβάνας (1986) πρέπει να προηγηθούν ορισμένες εργασίες. Αυτές είναι:
Α) Εξέταση καταλληλότητας του εδάφους
Β) Εξέταση καταλληλότητας του νερού
Γ) Προετοιμασία εδάφους (ομαλοποίηση επιφάνειας - βαθιά κατεργασία)
Δ) Χάραξη - σήμανση των θέσεων των δένδρων
Ε) Φύτευση

Σε αυτά θα προσθέσω την τοποθέτηση πασσάλων και την εγκατάσταση του συστήματος άρδευσης γιατί θεωρώ ότι πρέπει οπωσδήποτε αυτά να γίνουν από την αρχή μαζί με τη φύτευση ή το αργότερο μέχρι την άνοιξη.

Καταλληλότητα του εδάφους (για εγκατάσταση φιστικεώνα)

Το πρώτο βήμα για την εγκατάσταση ενός φιστικεώνα,  είναι να εξεταστεί η καταλληλότητα του εδάφους (Μπρουσοβάνας, 1986).

Σε πρώτη φάση πρέπει να εξεταστεί το προφίλ του εδάφους σε μια ή περισσότερες τομές, για να διαπιστώσουμε μήπως υπάρχει αδιαπέραστο στρώμα σε μικρό βάθος που θα μπορούσαμε να το σπάσουμε με μηχανικά μέσα (Μπρουσοβάνας, 1986). Αυτό το θέμα, των τύπων, των στρώσεων και των προβλημάτων των εδαφών αναπτύσσεται με περισσότερες λεπτομέρειες παρακάτω.

Σε δεύτερο στάδιο, λέει ο Μπρουσοβάνας (1986), θα πάρουμε δείγματα εδάφους (ένα κιλό κατά δείγμα) από αντιπροσωπευτικά σημεία του αγρού και από τρία διαδοχικά βάθη μέχρι το ένα μέτρο. ανάλογα με τα στρώματα του εδάφους, τα οποία θα στείλουμε για ανάλυση στο εργαστήριο. Αυτό το κάνουν ιδιώτες αλλά και τα Περιφερειακά Εργαστήρια Γεωργικών Εφαρμογών και Ανάλυσης Λιπασμάτων, τα γνωστά ΠΕΓΕΑΛ. Προσοχή έχουν άλλη τιμή για κατά κύριο επάγγελμα αγρότες άλλη για ετεροεπαγγελματίες και η διαφορά νομίζω είναι σημαντική (ανάλογα και με τον αριθμό δειγμάτων). Γι'αυτό καλό είναι να πάει αγρότης ή συνταξιούχος του ΟΓΑ να ζητήσει ανάλυση.

Ένα έδαφος είναι κατάλληλο για την ευδοκίμηση των φυτών όταν τα στοιχεία άμμος, άργιλος, ασβέστης, χούμος, κλπ είναι σε μια καλή σχέση μεταξύ τους. Έτσι το έδαφος που θα έχει την παρακάτω μηχανική σύσταση, Άργιλο 20 - 30%, Άμμο: 50-60%, Ασβέστη : 5 - 8% (ή πολύ περισσότερο για τη φιστικιά), Χούμο : 5%, είναι από τα καλύτερα (Μπρουσοβάνας, 1986). Συνήθως τα ελληνικά εδάφη είναι πολύ πλούσια σε ασβέστη και πολύ φτωχά σε οργανική ουσία, δηλαδή έχουν χούμο σε ποσοστό κάτω του 1%. Πολύ περισσότερα σχετικά με τη μηχανική σύσταση του εδάφους τη σημασία της και τους τρόπους βελτίωσής της θα βρείτε ακολουθώντας το σύνδεσμο στο άρθρο της Αγγελακοπούλου Παρασκευής.

Ο Μπρουσοβάνας (1986) αναφέρει επιγραμματικά ότι σημασία έχει και η οξύτητα του εδάφους που εκφράζεται σε PH. Κανονική είναι η οξύτητα του εδάφους για την καλλιέργεια φιστικιάς όταν η τιμή του PH είναι γύρω στο 7 το πολύ 8. Στην πράξη η οξύτητα του εδάφους επηρεάζει την διαλυτότητα των θρεπτικών στοιχείων σε αυτό έτσι ώστε να είναι δυνατή η απορρόφησή τους από τις ρίζες, Το παρακάτω διάγραμμα δείχνει τη μεταβολή της διαλυτότητας των ανόργανων θρεπτικών στοιχείων με τη μεταβολή του PH

Απο την παραπάνω εικόνα συμπεραίνεται ότι στα πολύ αλκαλικά εδάφη (PH>8,0) αναμένεται μειωμένη διαθεσιμότητα φωσφόρου, μαγγανίου, βορίου και ψευδαργύρου. Τα στοιχεία αυτά μπορεί να υπάρχουν στο έδαφος και στις αναλύσεις, αλλά δεν θα είναι διαθέσιμα για τα φυτά.

Εξίσου σημαντικό επίσης είναι να εξετάσουμε την αλατότητα του εδάφους ή και την παθογένειά του καθώς και την στράγγισή του, συμπληρώνει ο Μπρουσοβάνας (1986).

Δεδομένης της ανθεκτικότητας του άγριου υποκειμένου εμβολιασμού της φιστικιάς (τσικουδιά, τερεβινθιά), από τα παραπάνω θεωρώ σημαντικότερα την μηχανική σύσταση και την στράγγιση  του εδάφους. Όλα τα υπόλοιπα διορθώνονται ή αντιμετωπίζονται από την ίδια την φιστικιά, Αυτό που δεν αντέχει όμως είναι η παραμονή νερού στις ρίζες της, τουλάχιστον όσο είναι σε βλαστικό στάδιο (άνοιξη-καλοκαίρι-φθινόπωρο). Ενδεχομένως να αντέχει νερό το χειμώνα που είναι σε λήθαργο. Σε καμμία περίπτωση δε δεν θα συνιστούσα την εγκατάσταση στραγγιστικού δικτύου σε προβληματικό από πλευράς στράγγισης αγρό λόγω υπερβολικού κόστους σε σχέση με την (σημερινή τουλάχιστον) αξία της γης.

Για το ίδιο θέμα στο εγχειρίδιο παραγωγης φιστικιών των ΗΠΑ, διαβάζουμε ότι η αξιολόγηση της καταλληλότητας ενός αγρού έχει δυο πολύ σημαντικούς στόχους:

• Εκτίμηση της ποιότητας του εδάφους και νερού σε σχέση με την αποδεκτή αλατότητα και γονιμότητα για την μακροχρόνια οικονομική εκμετάλλευση
• Εκτίμηση φυσικών περιορισμών του εδάφους σε σχέση με τη στρωμάτωση και την στράγγιση που μπορεί να περιορίσουν την ανάπτυξη των ριζών

 Ο πρώτος είναι να εντοπιστούν τυχόν περιορισμοί και αν είναι απαραίτητη κάποια επέμβαση. Αποφεύγετε δαπανηρές επεμβάσεις βαθειάς άροσης αν δεν είναι πραγματικά απαραίτητες, λένε οι συγγραφείς. Πιστεύω όμως ότι σήμερα που αρκετοί αγρότες έχουν ρίπερ και μεγάλης ισχύος γεωργικούς ελκυστήρες η βαθειά άροση δεν πρέπει να είναι τόσο δύσκολη και δαπανηρή, τουλάχιστον στις περιοχές που καλλιεργούνται παραδοσιακά αροτριαίες καλλιέργειες.

Ο δεύτερος στόχος είναι να πραγματοποιηθούν διορθωτικές ενέργειες πριν την φύτευση όταν είναι εφικτό. Η διόρθωση ενός φυσικού περιορισμού μετά την εγκατάσταση του δενδρώνα δεν είναι πάντα τό ίδιο αποτελεσματική.

Αξιολόγηση φυσικών περιορισμών του εδάφους
 Η εκτίμηση και κατάλληλη τροποποίηση του εδάφους του δενδρώνα επιφέρει τα παρακάτω πλεονεκτήματα:
1) Μείωση των φυσικών εμποδίων στη στράγγιση
2) Αύξηση της ομοιομορφίας απορρόφησης και συγκράτησης νερού
3) Βελτίωση της απορροής των πλεονάζόντων αλάτων
4) Πιο ομοιόμορφη και αυξημένη ανάπτυξη των νεαρών δένδρων και μείωση του χρόνου που απαιτείται μέχρι την μέγιστη παραγωγή.

Ειδικά για το θέμα της στράγγισης το Ινστιτούτο Χαρτογράφησης και Ταξινόμησης Εδαφών Λάρισας διακρίνει τις εξής ποιοτικές κατηγορίες εδαφών (6):

Εμφάνιση εξανθήσεων σιδήρου (Fe) και μαγνησίου (Mn) σε κάποιο βάθος υποδεικνύει ότι εκέι υπάρχει συγκράτηση νερού και παρεμπόδιση της μετακίνησης των διαλυτών στοιχείων σε βαθύτερα στρώματα.

Αξιολόγηση τύπων εδάφους

Είδη Εδαφών (1): Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι εδαφών, και κάθε ένας από τους οποίους έχει μοναδικά χαρακτηριστικά, όπως το χρώμα, την υφή, τη δομή, περιεχόμενο σε ανόργανα άλατα και βάθος. Το είδος του εδάφους σε μια περιοχή βοηθά καθορίζει και το είδος των φυτών που μπορούν να αναπτυχθούν. Η τροποποίηση του εδάφους δεν είναι πάντα απαραίτητη για την προετοιμασία του δενδρώνα για φύτευση. Κάποια εδάφη είναι εκ φύσεως πολύ βαθειά και σχετικά ομοιόμορφα ως προς την μηχανική σύσταση και δομή και δεν χρειάζονται βαθειά άροση. Υπάρχουν όμως και εδάφη μου παρουσιάζουν έντονη στρωμάτωση και ίσως χρειάζονται επέμβαση.  Το σύστημα ταξινόμησης εδαφών που εφαρμόζεται στη χώρα μας διακρίνει 12 τύπους εδαφών: Alfisols, Aridisols, Entisols, Histosols, Inceptisols, Mollisols, Oxisols, Spodosols, Ultisols, Gelisols, Andisols, και Vertisols. Η ταξινόμηση εξετάζει τα στρώματα εδαφικού υλικού από τα οποία σχηματίζεται το έδαφος και τα οποία είναι αποτέλεσμα των εδαφογενετικών διαδικασιών.

Σχηματισμός εδάφους: Το έδαφος σχηματίζεται αργά καθώς οι βράχοι (μητρικό υλικό) διαβρώνεται σε μικρά τμήματα κοντά στην επιφάνεια της γης. Organic. Η οργανική ύλη αποσαρθρώνεται και αναμιγνύεται με ανόργανα υλικά (σωματίδια από πέτρα, τα ανόργανα συστατικά και το νερό) για να δημιουργήσουν το έδαφος.

Εδαφικοί ορίζοντες (στρώματα): Το έδαφος απαρτίζεται από διαφορετικά οριζόντια στρώματα. Αυτά τα στρώματα καλούνται ορίζοντες. Κυμαίνονται από πλούσια σε οργανικές ενώσεις ανώτερα στρώματα (χούμο και φυτική γη) εως τα υποκείμενα βραχώδη στρώματα (υπέδαφος, υπολλειμματα βράχων και υπόβαθρο). Τα περισσότερα εδάφη έχουν ευδιάκριτο προφίλ ή ακολουθία της ορίζοντιας στρωματοποίησης. Γενικά, οι ορίζοντες προκύπτουν από τις διεργασίες της χημικής διάβρωσης, της κυκλοφορίας της οργανικής ύλης στα κατώτερα εδαφικά στρώματα μέσω της καθοδικής κίνησης του νερού (έκπλυση‐eluviation), την προσχώρηση της οργανικής ύλης στα κατώτερα στρώματα λόγω της προηγούμενης διεργασίας (illuviation), και τη βιολογική αποσύνθεση. 

Ένα τυπικό έδαφος μπορεί να παρουσιαστεί σχηματικά σε πέντε ορίζοντες οι οποίοι είναι οι: O, A, B, C και R. Οι ορίζοντες παρουσιάζονται και σχηματικά στο σχήμα 1 (2, 3) που παρατίθεται παρακάτω.

Ο ορίζοντας Ο είναι το υψηλότερο στρώμα στα περισσότερα εδάφη. Αποτελείται κυρίως από φυτικά υπολείμματα, σε διάφορα στάδια της αποσύνθεσης και χούμο.

Ο ορίζοντας Α βρίσκεται κάτω από το στρώμα O. Αυτό το στρώμα αποτελείται κυρίως από ανόργανα σωματίδια και έχει δύο χαρακτηριστικά: είναι το στρώμα στο οποίο ο χούμος και άλλα οργανικά υλικά αναμειγνύονται με ανόργανα σωματίδια και είναι μια ζώνη μετατόπισης από την οποία λόγω έκπλυσης έχουν απομακρυνθεί λεπτότερα σωματίδια και διαλυτές ουσίες, οι οποίες μπορεί να μετακινηθούν σε χαμηλότερο στρώμα. Για αυτό το λόγο, ο ορίζοντας Α έχει συνήθως σκούρο χρώμα απαλός στην υφή. Ο ορίζοντας Α συνήθως διαφοροποιείται σε έναν πιο σκοτεινό ανώτερο ορίζοντα ή ορίζοντα οργανικής συσσώρευσης, και σε έναν κατώτερο ορίζοντα που παρουσιάζει απώλεια οργανικής ύλης λόγω της έκπλυσης σε κατώτερα στρώματα.

Το σχετικό πάχος των οριζόντων αυτών ποικίλλει πολύ σύμφωνα με την παροχή οργανικών κομματιών, το βαθμό που αυτά βρίσκονται σε αποσύνθση, την αποτελεσματικότητα της απομάκρυνσης και έκπλυσης και την ηλικία του προφίλ.

Ο Β ορίζοντας είναι ένα ανόργανο εδαφικό στρώμα που επηρεάζεται έντονα από πρόσχωρηση (illuviation) ουσιών από ανώτερα στρώματα από την διεργασία της έκπλυσης. Κατά συνέπεια, αυτό το στρώμα υλικού παραλαμβάνει υλικά από τον Α ορίζοντα. Επίσης ο Β ορίζοντας έχει υψηλότερη πυκνότητα από τον Α ορίζοντα λόγω του εμπλουτισμού του σε αργιλικά υλικά. Ο Β ορίζοντας μπορεί να είναι χρωματισμένος από τα οξείδια του σιδήρου και αλουμινίου ή από ανθρακικό ασβέστιο που προσχώρησε από τον Α ορίζοντα.

Ο C ορίζοντας αποτελείται από διαβρωμένο μητρικό υλικό. Η σύσταση του υλικού αυτού μπορεί ποικίλει από σωματίδια που κυμαίνονται στο μέγεθος χώματος εως αρκετά μεγαλύτερα πετρώματα. Ο C ορίζοντας επίσης δεν έχει επηρεαστεί σημαντικά από εδαφογενετικές διαδικασίες, μετατοπίσεις, ή/και οργανικές τροποποιήσεις.

Το τελικό στρώμα σε ένα εδαφικό προφίλ ονομάζεται ορίζοντας R (rock). Αυτό το στρώμα του εδάφους συνίσταται απλώς σε μη διαβρωμένο υπόβαθρο.

Προβλήματα - περιορισμοί δομής του εδάφους
Τέσσερεις τύποι φυσικών περιορισμών του εδάφους μπορούν να παρατηρηθούν στα εδαφικά προφίλ:
(1) Στρωματοποιημένα εδάφη (stratified soils)
(2) Αργιλικός ορίζοντας (claypan soils)
(3) Σκληρός ορίζοντας οξειδίων του σιδήρου (hardpan soils)
(4) Στρώση συμπίεσης (plowpans)

Τα στρωματοποιημένα εδάφη αποτελούνται από στρώσεις διαφορετικής μηχανικής σύστασης με σαφή διαχωρισμό μεταξύ τους (εικόνα 2, 3)

Εικόνα 2. Στρωματωμένο έδαφος; άμμο πηλώδες/αμμώδες/ίλυοπηλώδες. (4)

Εικόνα 3. Μορφή στρωματοποιημένου εδάφους

Η  στρώση αργίλου (claypan) σχηματίζεται στο υπέδαφος και είναι αποτέλεσμα της κατακόρυφης μετακίνησης της αργίλου. Αυτή η στρώση είναι σκληρή όταν είναι στεγνή και γίνεται πλαστική και κολλώδης όταν διαβρέχεται και τότε εμποδίζει την διέλευση του νερού προς τα βαθύτερα στρώματα εδάφους (7).

Εικόνα 4. Έδαφος με αργιλική στρώση στα 30 cm. Λίγες ρίζες περνάνε από ρίγματα αλλά καμία κάτω απο τα 75 εκατοστά. Η άρωση βοηθά το βάθος των ριζών και στη στράγγιση (4).

Με τον όρο hardpan περιγράφεται μια συμπαγής στρώση εδάφους που συναντάται συνήθως αμέσως μετά την επιφανειακή στρώση. Υπάρχουν διαφορετικού τύπου τέτοιες συμπαγείς στρώσεις με κοινό χαρακτηριστικό ότι αποτελούν διακριτή στρώση και είναι αδιαπέραστη στο νέρο. Κάποιες συμπαγείς στρώσεις σχηματίζονται από αποθέσεις στο έδαφος οι οποίες συγκολούν τα υλικά του εδάφους. Αυτές οι αποθέσεις μπορεί να είναι διαλυμένο πυρίτιο, οξείδια του σιδήρου ή ανθρακικό ασβέστιο (8).

Εικόνα 5. Έδαφος με συμπαγή στρώση. Σε βάθος 70 εκατοστών ξεκινά μια τσιμεντοποιημένη στρώση πάγους 45 εκατοστών και ακολουθεί μια αμμοαργιλώδης στρώση. Η βαθειά άροση αυξάνει σημαντικά την παραγωγικότητα.(4)

Τέλος η στρώση επιφανειακή συμπίεσης, σχηματίζεται στην επιφανειακή στρώση του εδάφους, έχει την ίδια σύσταση με το έδαφος της στρώσης και διαφέρει μόνο ως προς την πυκνότητα καθότι έχει συμπιεστεί από ζώα και μηχανήματα. Η εικόνα 6 είναι χαρακτηριστική για τα αίτια της συμπίεσης (9).

Εικόνα 6. Συμπίεση του εδάφους από ζώα και μηχανήματα. (9)

Εικόνα 7. Έδαφος συμπιεσμένο από αροτριαίες καλλιέργειες. Οι ρίζες πρέμνων ζορίστηκαν αλλά μάλλον κατάφεραν να φτάσουν σε ελαφρύ έδαφος σε βάθος 60 εκατοστών. Βαθειά άροση θα βοηθούσε σημαντικά την ανάπτυξη των ριζών στα νεαρά στάδια.(4)

Εικόνα 8. Χαρακτηριστικός σχηματισμός στρώσης από επιφανειακή συμπίεση στην οποία  είναι ορατή η συγκέντρωση αλάτων, μάλλον ανθρακικών (λευκές εξανθήσεις) (10)

Ανακεφαλαιώνοντας, ειδαμε ότι η καταληλλότητα ενός εδάφους για την εγκατάσταση φιστικεώνα αξιολογείται αρχικά με βάση το προφίλ του εδάφους και τη μηχανική σύσταση των στρώσεών του έτσι ώστε να διασφαλίζεται πρωτίστως η καλή στράγγιση της ριζόσφαιρας και δευτερευόντως καλός αερισμός και ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης των ριζών.  Και λέω δευτερευόντως λαμβάνοντας υπόψη την δύναμη και αντοχή των ριζών των χρησιμοποιούμενων υποκειμένων εμβολιασμού της φιστικιάς. Εφόσον διασφαλιστεί η καλή ποιότητα εδάφους τότε εξετάζονται και οι άλλες χημικές ιδιότητές του, PH, αλατότητα και περιεκτικότητα θρεπτικών στοιχείων στα πλαίσια όμως της διασφάλισης βέλτιστων συνθηκών θρέψης των δένδρων τόσο στα νεαρά σταδια της ηλικίας τους όσο και μακροχρόνια.  

Η παθογένεια του εδάφους που αναφέρθηκε στην αρχή της ανάρτησης σχετίστηκε με την παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών στο έδαφος. Δεν αναπτύσσεται όμως επαρκώς στην χρησιμοποιηθείσα βιβλιογραφία γι'αυτό και ξεχάστηκε στη συνέχεια. Αν τα καταφέρουμε θα το εξετάσουμε στο μέλλον τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τις εργασίες που μπορούν να γίνουν πριν την φύτευση.

Πηγές
1) Καραμπουρνιώτης Κωνσταντίνος, 2008. (pdf)
2) Πύλη παιδαγωγικού υλικού περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (εδώ)
3) Carole Hollier, Rutherglen, 2006. Small farm: Soil formation. Australian Department of Primary Industries (html)
4) William E. Wildman, Soil modification, UC Davis. (html)
5) Εγχειρίδιο παραγωγης φιστικιών των ΗΠΑ, 2005.
6) Δημόπουλος Χ., 2004 (pdf)
7) Wikipedia. Claypan
8) Wikipedia. Hardpan
9) Rebecca Lines-Kelly , 2004. Protect your soil from compaction. Australian Department of Primary Industries (html)
10) North Carolina State University. Depto of soil science. (jpg)

Συχνές ερωτήσεις

Αρκετοί αναγνώστες ενδιαφέρονται για την εγκατάσταση νέων φιστικεώνων και έχουν απορίες. Σκέφτηκα λοιπόν να συγκεντρώσω εδώ κάποια ερωτήματα και πιθανές απαντήσεις τους.

Το χωράφι μου έχει pH 8 με 8,5 είναι κατάλληλο για την καλλιέργεια φιστικιών;

Μπρουσοβάνας (1986), "Κανονική είναι η οξύτητα του εδάφους για την καλλιέργεια φιστικιάς όταν η τιμή του PH  είναι γύρω στο 7 το πολύ 8. " Ενώ λέει αυτά ο κ. Μπρουσοβάνας πιο δίπλα δίνει ανάλυση εδάφους όπου καλλιεργούνται 60χρονες φιστικιές από το Βοτανικό με PH από 8,32 - 8,85, εδάφη αλκαλικά (PH=8 και πάνω) πλούσια σε ασβέστη και μέσης μηχανικής σύστασης.

Για το ίδιο θέμα οι B.Beede και C.Kallsen λένε ότι σε PH > 7,5 εμφανίζονται προβλήματα διαθεσιμότητας ψευδαργύρου (Zn), χαλκού (Cu), μαγνησίου (Mn), σιδήρου (Fe). Ειδικά για τον ψευδάργυτο γράφουν ότι η διαλυτότητά του μειώνεται 100 φορές για κάθε μονάδα αύξησης του PH.

Οι αντίστοιχες τροφοπενίες όμως μπορούν να αντιμετωπιστούν με κατάλληλα σκευάσματα και αυτό συνήθως είναι πιο συμφέρον από το να προσπαθήσει κανείς να μειώσει το PH ενός αλκαλικού ασβεστούχου εδάφους.  Οι ποσότητες με θειικού οξέος που χρειάζονται είναι υπερβολικές. Σε αυτές τις περιπτώσεις συνιστάται η εφαρμογή του με το νερό άρδευσης, δηλαδή μόνο στη ζώνη όπου γίνονται οι ανταλλαγές ιόντων μεταξύ ρίζας και εδάφους.

Ποιά ποικιλία να επιλέξω;
Δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν έχουμε πολλές επιλογές. Οι φυτωριούχοι δενδρυλλίων κελυφωτών φιστικιών είναι ελάχιστοι (3-4 σε όλη την Ελλάδα)  και από αυτούς λίγοι ξέρουν τι ποικιλίες έχουν. Συνήθως βρίσκουμε μια ποικιλία που μοιάζει με αυτήν των Μεγάρων, μάλλον κοιλαράτο, ενώ κάποιοι φυτωριούχοι έχουν και "Ποντίκι" το οποίο γίνεται περιζήτητο τελευταία.
Παραγωγοί υποστηρίζουν ότι το "ποντίκι" δεν το πιάνει η ψύλλα και ότι έχουν παραγωγή κάθε χρόνο. Αυτό που ξέρω με σιγουριά είναι ότι το "Ποντίκι" είναι κατά 15 μέρες πιο όψιμο και θέλει άλλο αρσενικό από αυτό που έχουμε για τα κοιλαράτα. Αυτό εξυπηρετεί αρκετά όσους έχουν παλιότερες καλλιέργειες με άλλη ποικιλία γιατί έτσι σε περίπτωση επέκτασης με "Ποντίκι" παρατείνουν την περίοδο συγκομιδής χωρίς να είναι ανάγκη να αυξήσουν ούτε τα εργατικά χέρια ούτε την δυναμικότητα επεξεργασίας των εξοπλισμών τους. Οι καρποί δεν διαφέρουν πολύ στο σχήμα. Δείτε τι λένε γι'αυτές οι Ρούσκας και άλλοι

Σύγκριση ποικιλιών Αιγίνης και Ποντίκης από την εργασία των Ρούσκας και άλλοι στο ΕΘΙΑΓΕ. (Η εικόνα δεν είναι γνήσια αντιγραφή από την πηγή αλλά προήλθε από σύνθεση διαφορετικών σημείων του κειμένου).

Ενδιαφέροντα ήταν και τα αποτελέσματα της Sirora από τις ίδιες δοκιμές στο Σταθμό Βαρδάτων αλλά δυστυχώς δεν παράγεται στα φυτώρια της χώρας μας. Αυτή η ποικιλία έχει επιλεγεί σχετικά πρόσφατα για τους φιστικεώνες της Αυστραλίας.

Παραγωγή υποκειμένων εμβολιασμού ήμερης φιστικιάς

Θα ξεκινήσω τα περί πολλαπλασιασμού της φιστικιάς βασιζόμενος σε όσα γράφονται στο  κεφάλαιο IX Πολλαπλασιασμός στο βιβλίο του κ. Μπρουσοβάνα, προσθέτοντας σε αυτά ό,τι νεώτερο  (ή διαφορετικό) πέφτει στην αντίληψή μου από τη βιβλιογραφία, ξεκαθαρίζοντας φυσικά ότι δεν έχω καμία ιδία πείρα γι'αυτό το θέμα. 

Για τον πολλαπλασιασμό της φιστικιάς δεν χρησιμοποιούνται σπόροι της ήμερης φιστικιάς γιατί δεν έχει αντοχή στις δυσμενείς συνθήκες εδάφους (π.χ. αλατούχα εδάφη), στους νηματώδεις και στους μύκητες εδάφους (π.χ. φυτόφθορα κ.λ.π.). Για τους παραπάνω λόγους χρησιμοποιούνται πάντα σπόροι άλλων ποικιλιών από τους οποίους παραλαμβάνονται υποκείμενα εμβολιασμού

Ένα από τα στάδια λοιπόν του πολλαπλασιασμού της φιστικιάς είναι η παραγωγή υποκειμένων εμβολιασμού, διαδικασία στην οποία μπορούμε να διακρίνουμε τα εξής βήματα: Α) επιλογή υποκειμένου, Β) εντοπισμός και προμήθεια σπόρων, Γ) συντήρηση - προετοιμασία σπόρων για σπορά, Δ) σπορά, Ε) παραλαβή δενδρυλλίων για μεταφύτευση στο φυτώριο.

Α) Επιλογή υποκειμένου

Σε ό,τι αφορά την επιλογή υποκειμένου για την ώρα θα δεχθούμε αναγκαστικά ότι στη χώρα μας δεν έχουμε δυνατότητα επιλογής. Είναι δεδομένο ότι η φιστικιά πολλαπλασιάζεται με εμβολιασμό σποροφύτων τσικουδιάς (P. palaestina). Σε άλλες χώρες χρησιμοποιούνται ως υποκείμενα άλλα συγγενή είδη της φιστικιάς όπως στις ΗΠΑ η P. atlantica, στην Τουρκία η P.khinjouk κ.λ.π. ή άλλα νεώτερα υποκείμενα όπως η Pioneer Gold που έχουν παραχθεί στις ΗΠΑ, στα οποία όμως δεν γνωρίζω αν έχουμε πρόσβαση. Όποιος θέλει μπορεί να δοκιμάσει σε αυτήν την διεύθυνση.

Β) Εντοπισμός και προμήθεια σπόρων υποκειμένου

Αφού "επιλέξαμε" ως υποκείμενο τη Χιώτικη τσικουδιά, ας δούμε τώρα που θα βρούμε σπόρους. Η τσικουδιά είναι αυτοφυόμενο δένδρο σε πολλά νησιά, όπως η Αίγινα, η Χίος, κ.λ.π. Το υποκείμενο αυτό οι έλληνες συγγραφείς το φέρουν ως Πιστάτσια η Παλαιστίνια (P. palaestina) ή Χιώτικη τσικουδιά. Ο κ. Μπρουσοβάνας λέει ότι οι φυτωριούχοι προμηθεύονται σπόρια τσικουδιάς από τα νησιά διαμέσου διαφόρων αγροτικών οίκων ή των εκεί υπηρεσιών γεωργίας. Αυτά δεν νομίζω να ισχύουν πιά και πιστεύω ότι ο μόνος τρόπος τώρα είναι να πάει κανείς να μαζέψει μόνος του τους σπόρους στη Χίο.

Εδώ όμως αρχίζει το μπέρδεμα. Ο ίδιος συγγραφέας, κ. Μπρουσοβάνας, αναφέρει δυο παραλλαγές χιώτικης τσικουδιάς; την μεγαλόκαρπη χιώτικη τσικουδιά με 3500 - 4000 σπόρους ανά κιλό και την μικρόκαρπη παραλλαγή με (6000 - 9000 σπόρους ανά κιλό) η οποία χρησιμοποιείται συνηθέστερα για την αναπραγωγή της φιστικιάς. Πως τις ξεχωρίζουμε άραγε;

Σε όλη αυτή τη μπερδεψοδουλειά οι φυτωριούχοι βρήκαν λύση. "Μερικοί φυτωριούχοι τα τελευταία χρόνια", λέει ο κ. Μπρουσοβάνας. "μαζεύουν σπόρο από τσικουδιές που αφέθηκαν ή που αναπτύχθηκαν από αναβλάστηση του υποκειμένου μέσα σε παλιούς φιστικεώνες. Επειδή όμως η φιαστικιά, όπως τονίζει ο υφηγητής κ. Θ. Μουλούλης, πρωϊμανθεί πολύ έναντι της ήμερης αρσενικής Γ, το πιθανότερο είναι αυτή να γονιμοποιείται από τις ήμερες αρσενικές φιστικιές των ομάδων Α και Β, που και οι τελευταίες αυτές (όπως πιστεύεται)  είναι υβρίδια μεταξύ φιστικιάς και τσικουδιάς. Έτσι τα σποροδενδρύλλια, που λαμβάνονται από σπόρους τέτοιων δένδρων, είναι πολυϋβρίδια με πολλές γενετικές διαφορές και ίσως όχι τόσο κατάλληλα για το σκοπό που προορίζονται. Κατά συνέπεια οι σπόροι που θα χρησιμοποιήσουμε, θα πρέπει να παρθούν από τσικουδιές αυτοφυόμενες, που θα απέχουν όσο το δυνατόν περισσότερο από περιοχές που καλλιεργούνται με φιστικιές."

Ανακεφαλαιώνοντας, αν θέλετε σπόρους υποκειμένου φαίνεται ότι υπάρχουν δύο λύσεις. Η δύσκολη λύση, για μερακλήδες, είναι: 1) κάθε φθινόπωρο κάνετε μια εξόρμηση στη Χίο για να μαζέψετε σπόρους από "καθαρές γενετικά" Χιώτικες τσικουδιές που έχετε προηγούμενα εντοπίσει και ταυτοποιήσει 2) παρακαλάτε κάθε βράδυ να μην καλλιεργηθούν ποτέ ήμερες φιστικιές και αρσενικά Α και Β στη Χίο γιατί τότε θα μολυνθεί το γενετικό υλικό.

Η εύκολη λύση, για πρακτικούς ανθρώπους, είναι να βρείτε έναν εγκατελλειμένο φιστικεώνα και να ψάξετε σε αυτόν για άγριες θηλυκές φιστικιές, που να έχουν καρπούς τον Οκτώβριο. Οι πιθανότητες να προέρχονται από γονιμοποίηση με αρσενικά Α και Β είναι οι ίδιες με αυτές των φυτών που θα αγοράσετε από φυτώριο, καθότι κανένας δεν εγγυάται την γενετική καθαρότητα ή έστω την προέλευση των σπόρων των άγριων υποκειμένων εμβολιασμού Χιώτικής τσικουδιάς (P. palaestina).

Εικόνα 1. Ακατέργαστοι σπόροι γνήσιας Χιώτικης τσικουδιάς. Ευχαριστούμε τον αναγνώστη μας Θανάση που μας έστειλε τη φωτογραφία από καρπούς που συλλέγει στη Χίο και επεξεργάζεται με δική του μυστική συνταγή προκειμένου να τους καταστήσει βλαστικούς.

Ευπρόσδεκτος φυσικά όποιος έχει κάποια άλλη λύση να προτείνει, όπως ο αναγνώστης μας που μας έστειλε την παραπάνω φωτογραφία.

Γ) Συντήρηση - επεξεργασία σπόρων για σπορά
Οι σπόροι, τα τσίκουδα, είναι κάπως σφαιρικού σχήματος, ελαφρά πλατείς και σε μέγεθος μπιζελιού περίπου ή λίγο μικρότεροι, με μολυβδοπράσινο χρώμα οι γεμάτοι και κοκκινωποί οι κούφιοι (εικόνα 1).  Αρχικά αφαιρείται το ρυτιδωμένο περίβλημά τους (περικάρπιο), με την διαδικασία που περιγράφει ως εξής ο κ. Μπρουσοβάνας;
Κατά τον Ιανουάριο λοιπόν τοποθετούνται οι σπόροι για λιγότερο από 24 ώρες σε νερό που έχει διάλυση καυστικής σόδας (NaOH) 1% ή σε ελαφρά διάλυση αλισίβας με ασβέστη σε σχέση 6:1 ή επί 3 ως 5 μέρες σε καθαρό νερό που το ανανεώνουμε συχνά. Κατόπιν τρίβουμε τους σπόρους με άμμο πάνω σε μια πέτρινη πλάκα ή καλύτερα με μια συρματόβουρτσα πάνω σε μια συρματόσιτα, που να περνούν από κάτω τα φλούδια όχι όμως και οι σπόροι που αποφλοιώνουμε, για να απαλλαγούν έτσι οι πυρήνες από την πράσινη φλούδα τους  (περικάρπιο).
Μετά το ξεφλούδιασμα αυτό οι σπόροι πλένονται καλά με πολλά νερά, ώστε να φύγει η ελαιώδης ουσία που περιβάλλει το ξυλώδες κέλυφος, η οποία και εμποδίζει τη βλάστησή τους. Κατά το πλύσιμο οι σπόροι που είναι κούφιοι επιπλέουν στο νερό γι'αυτό και απομακρύνονται.
Μετά το πλύσιμο και τη διαλογή οι σπόροι στρωματώνονται. Οι σπόροι τοποθετούνται σε υγρή άμμο χύδην ανακατωμένοι με τριπλάσιο όγκο άμμου ή καλύτερα σε 2 ή 3 το πολύ διαδοχικά στρώματα. που θα απέχουν μεταξύ τους (λόγω παρεμβολής στρώματος άμμου) δύο εκατοστά περίπου. Η στρωμάτωση, όπως και με τ'αμύγδαλα, γίνεται απ'ευθείας στο έδαφος ή καλύτερα σε κιβώτια τρυπημένα στη βάση τους. Στον πάτο του "κρεββατιού στρωματώσεως" στρώνεται παχύ στρώμα από σπαστό χαλίκι, για να κάθονται τα νερά της βροχής και των ποτισμάτων και πάνω σε αυτό ένα στρώμα άμμου πάχους 5 εκατοστών περίπου. Η άμμος πρέπει να είναι ποταμίσια ή πολύ καλά πλυμένη θαλάσσια. Πάνω στο στρώμα άμμου τοποθετούνται αραιά οι σπόροι της πρώτης στρώσης, έτσι ώστε να μην αγγίζουν ο ένας τον άλλο. Αφού παρεμβληθεί πάλι στρώμα άμμου πάχους 2 εκατοστών περίπου, θ'ακολουθήσει η δεύτερη στρώση με τους σπόρους και μετά απ'αυτή η τρίτη. Πάνω απο την τελευταία στρώση σπόρων τοποθετείται ένα τελευταίο στρώμα άμμου, πάχους 5 εκατοστών, περίπου και το κρεββάτι καλύπτεται με διάφορα υλικά (π.χ. φύλλα δένδρων, λινάτσες, φύλλα πλαστικού κ.λ.π.), όπως φαίνεται στην εικόνα που ακολουθεί (εικόνα 36 από το βιβλίο του κ. Μπρουσοβάνα).

Το κρεββάτι στρωματώσεως πρέπει να διαβρέχεται δε συχνά, χωρίς όμως να κατακλύζεται από τα νερά του ποστίσματος ή της βροχής, ούτε από άλλα φερτά νερά. Επίσης ο στρωματοποιημένος τσικουδόσπορος πρέπει να προστατεύεται από τα ποντίκια που τον αγαπούν ιδιαίτερα, προσθέτωντας στο έδαφος ποντικοφάρμακο, καθώς και από τα πουλιά, βάζοντας ένα πυκνό συρματόπλεγμα πάνω από το κρεββάτι στρωματώσεως.

Οι σπόροι μένουν στρωματοποιημένοι μέχρι να αρχίσουν να βλαστάνουν, σκάζουν, δηλαδή μέχρι το τέλος του Φεβρουαρίου περίπου, για να σπαρούν κατόπιν στο σπορείο. Με αυτόν τον τρόπο ελέγχεται και η φυτρωτική ικανότητα των σπόρων η οποία είναι της τάξης του 50%.  Οι στρωματοποιημένοι σπόροι φυτρώνουν γρηγορότερα στο σπορείο, μέσα σε δυο εβδομάδες, σε αντίθεση με τους μη στρωματοποιημένους που κάνουν και δυο μήνες ακόμη στο σπορείο για να φυτρώσεουν, διατρέχοντας στο διάστημα αυτό όλους τους κινδίνους να ζημιωθούν από πουλιά, έντομα, τρωκτικά, κ.λ.π.

Δ) Σπορά
Δ1) Προετοιμασία σπορείου.Το σπορείο, στο οποίο θα σπαρούν οι στρωματοποιημένοι σπόροι, πρέπει να είναι σε  προσήλιο, καλά αεριζόμενο μέρος, προστατευμένο όμως από τον αέρα και που δεν θα κατακλύζεται από νερά. Το έδαφός του πρέπει να είναι στραγγερό και ποτέ υγρό, με χώμα αφράτο αμμοαργιλώδες απαλλαγμένο από πολυετη ζιζάνια και καθαρισμένο από ρίζες φυτών, πέτρες και άλλα παρόμοια υλικά, λιπασμένο με καλά χωνεμένη κοπριάσε ποσότητα 3 ώς 4 τόννους το στρέμμα και χημικά λιπάσματα όπως το 11-15-15, σε ποσότητα γύρω στα 100 κιλά κατά στρέμμα, απολυμασμένο και βαθιά δουλεμένο από το προηγούμενο φθινόπωρο μέχρι 40 εκατοστά βάθος. Το Φεβρουάριο ξανασκάβεται και ομαλοποιείται η επιφάνειά του με επανειλημμένα φρεζαρίσματα και ακολουθεί η χάραξη των γραμμών σποράς σε απόσταση τέτοια (80 - 90 εκατοστά ) μεταξύ τους έτσι ώστε να μπορεί να περάσει φρέζα ανάμεσά τους.
Δ2) Σπορά των σπόρων στο σπορείο. Η σπορά των σπόρων γίνεται κατά το τέλος Φεβρουαρίου με αρχές Μαρτίου και αφού το έδαφος θα είναι στο ρόγο του. Γίνεται συνήθως με το χέρι μέσα σε αυλάκια βάθους 2 έως 3ων εκατοστών και σε απόσταση 2 - 3 εκατοστών από σπόρο σε σπόρο πάνω στη γραμμή, για να μέινει μετά το αραίωμα απόσταση 3 έως 5 εκατοστά μεταξύ των φυταρίων.
Οι σπόροι πατιούνται λίγο μέσα στο αυλάκι για να μπηχθούν στο έδαφος και σκεπάζονται κατά προτίμηση με ένα μίγμα από ίσια μέρη βρεγμένης τύρφης ή φυτοχώματος και ποταμίσιας άμμου, σ'ένα στρώμα πάχους 2 έως τριών εκατοστών περίπου, για να μην ταρατσώσει η επιφάνεια και εμποδισθεί το φύτρωμά τους.
Ακολουθεί πότισμα με τεχνητή βροχή που ίσως θα πρέπει να επαναληφθεί κάμποσες φορές μέχρι να φυτρώσουν οι σπόροι. τα ποτίσματα αν και τακτικά θέλουν μεγάλη προσοχή, ώστε το χώμα να έχει κάποια υγρασία χωρίς να καθίσταται υγρό και οπωσδήποτε ποτέ λασπερό. Στην αρχή της άνοιξης ανάλογα και με τον καιρό, τα ποτίσματα είναι αραιά π.χ. κάθε εβδομάδα και επειτα 2 ώς 3 φορές την εβδομάδα ή και κάθε βράδυ ακόμα , γιατί δεν πρέπει πάνω στο φύτρωμα να λείψει από το σπορείο η υγρασία στο έδαφος.
Όταν υπάρχει κίνδυνος σχηματισμού κρούστας στο χώμα πάνω από τις γραμμές φύτευσης των σπόρων, συσσωρεύεται εκεί λίγο χώμα, 3-4 εκατοστά περίπου, το οποίο τραβιέται από το μεταξύ των γραμμών διάστημα. Έτσι σχηματίζεται ένα ρηχό αυλάκι μεταξύ των γραμμών σποράς ώστε να μην στέκονται τα νερά πάνω από τους σπόρους. Με αυτόν τον τρόπου υπάρχει η δυνατότητα σε περίπτωση σχηματισμούθ κρούστας να γίνει ελαφρό τσουγκράνισμα των "σαμαριών" για να διευκολυνθεί το φύτρωμα. Αν τα εδάφη είναι πολυ υγρά το χειμώνα τότε η σπορά πρέπει οπωσδήποτε να γίνει σε αβαθή αυλάκια, πάνω σε σαμάρια.
Δ3) Περιποιήσεις φυταρίων στο σπορείο. Οι προβλαστημένοι σπόροι θα βλαστήσουν μέσα σε 15 έως 20 μέρες. Όταν αναπτυχθούν μερικά εκατοστά θα πρέπει να αραιωθούν για να κρατηθεί μια μεταξύ τους απόσταση 4 εκατοστά περίπου (25 φυτά ανά τρέχον μέτρο περίπου).
Το πότισμα πρέπει να γίνεται τακτικά με τεχνητή βροχή κατά προτίμηση.
Τα βοτανίσματα και σκαλίσματα πρέπει να αρχίσουν νωρίς όσο είναι ακόμα μικρά τα ζιζάνια γιατί αργότερα είναι δύσκολο το ξεριζωμά τους επειδή παρασέρνει τότε και τα μικρά σπορόφυτα.
Επίσης γίνονται και πρ΄σθετες λιπάνσεις με νιτρική αμμωνία ως τον Ιούλιο μήνα γιατύ αλλιώς τα σποροδενδρύλλια δεν θα αναπτυχθούν αρκετά.
Προς το τέλος του φθινοπώρου αποφεύγουμε τις όψιμες λιπάνσεις και τα πολλά ποτίσματα για να μπορέσουν τα φυτά να ξυλοποιηθούν (ψηθούν).
Επίσης πρέπει να γίνονται τακτικοί ψεκασμοί, ιδιαίτερα για τον θρίπα και το τζιτζικάκι, που είναι οι πιο ύπουλοι εχθροί των δενδρυλίων, γιατί λόγω του μικρού τους μεγέθους δεν τους διακρίνει κανείς εύκολα και έγκαιρα. Επίσης το σπορείο πρέπει να προστατευθεί, όπως αναφέραμε από τα τρωκτικά (ποντίκια κ.λ.π.) ή τα πουλια που τρώνε τους σπόρους μόλις φυτρώνουν (δίχτυα, σκιάχτρα, δολώματα εκπυρσοκροτητές ασετυλίνης, κ.α.). Ειδικά για τα ποντίκια πρέπει να αποφέυγουμε την γειτνίαση με θαμνώδη ή δασώη έκταση και να περιβάλλουμε το σπορείο με μια καλλιεργημένη ζώνη εδάφους.
Χλωρώσεις σποροδενδρυλλίων που συνοδεύονται από βραχυγονατώσεις και μικροφυλία έχουν αναφερθεί από επσιτήμονες των ΗΠΑ οι οποίες οφείλονται σε τροφοπενία ψευδαργύρου (Zn) και αντιμετωπίζονται με ψεκασμούς θειικού ψευδαργύρου και ασβέστη.
Τα φυτά παραμένουν στο σπορείο ένα χρόνο (σπανιότερα δύο), για να μεταφυτευθούν στο φυτώριο.

Ε) Παραλαβή άγριων δενδρυλλίων για μεταφύτευση στο φυτώριο
Τα σποροδενδρύλλια συνεπώς παραμένουν στο σπορείο 8-12 μήνες ή και δύο έτη αν η ανάπτυξή τους δεν είναι ικανοποιητική. Δεκέμβριο με Ιανουάριο ή και Φεβρουάριο γίνεται η εξαγωγή τους από το σπορείο και μετά από κατάλληλη προετοιμασία τους η μεταφύτευσή τους στο φυτώριο.
Η εξαγωγή γίνεται εφόσον αυτά έχουν μήκος 0,4 έως 1 μέτρο (στέλεχος και ρίζα μαζί) και ανάλογο πάχος. Η εξαγωγή γίνεται με πολύ προσοχή. Προτιμάται το χώμα να είναι λίγο υγρό για να κολλάει μέρος αυτού στις ρίζες. Αμέσως μετά την εξαγωγή των σποροδενδρυλλίων γίνεται επιλογή των πιο γερών και υγειών σε ποσοστό 60 - 75% και τα υπόλοιπα καταστρέφονται. Τα επιλεγμένα φυτά κατατάσσονται σε κατηγορίες ανάλογα με το πάχος τους και κλαδέυονται και επιβραχύνονται σε μήκος περίπου 35 εκατοστών από τα οποία το μισό περίπου αποτελέι το υπόγειο τμήμα (ρίζα) και το υπόλοιπο ή  λίγο περισσότερο το υπέργειο τμήμα (κορμός). Δεν χρειάζεται η ρίζα να είναι μακρύτερη γιατί τότε ο θύσανος των ριζών δεν θα βρίσκεται μέσα στη μπάλα του χώματος κατά την εξαγωγή των δενδρυλλίων αλλά βαθύτερα.
Τα κομμένα μοσχεύματα παραχώνονται προσωρινά τοποθετημένα πλαγιαστά σε αλλεπάλληλες σειρές και σε κατηγορίες ανάλογα με το πάχος τους και μένουν εκεί μέχρι να συγκεντρωθεί ένας ορισμένος αριθμός από αυτά, για να μεταφερθούν στο φυτώριο. Δεν πρέπει οι ρίζες των σποροδενδρυλλίων να αφήνονται για πολύ καιρό εκτεθειμένες στον αέρα, γιατί ο ρητινώδης χυμός τους οξειδώνεται γρήγορα και ελαττώνεται έτσι η επιτυχία της μεταφύτευσής τους στο φυτώριο.
Τις εργασίες για το πέρασμα από το σπορείο στο φυτώριο ανακεφαλαιώνει  ο κ. Μπρουσοβάνας  στην εικόνα 40 του βιβλίου του η οποία δίνεται παρακάτω με τη λεζάντα της

Τον πρώτο χρόνο παραμονής τους στο φυτώριο τα δενδρύλλια αρχικά αναπτύσσονται  άγρια και στη συνέχεια εμβολιάζονται με το ήμερο υποκείμενο το οποίο αναπτύσσεται από Ιούλιο έως Οκτώβριο. Στη συνέχεια τα ήμερα δενδρύλλια είται εξάγονται και πουλιούνται για  την τελική εγκατάσταση στον φιστικεώνα είται κλαδέυονται και παραμένουν άλλον έναν χρόνο στο φυτώριο για την διαμόρφωση  των πρωτευόντων κλάδων (σταύρωμα). Αυτές τις εργασίες όμως θα τις ερευνήσουμε σε άλλη ανάρτηση (αν μας πάει καλά το κρεββάτι).

Ταινία για το κλάδεμα της φιστικιάς: Ώριμα Δένδρα

Ο Bob και ο Chris αφού μας εξήγησαν πως να διαμορφώσουε τα νεαρά δένδρα 1ο-2ο έτος, 3ο - 5ο έτος και 6ο-8ο έτος, σε αυτές τις ταινίες από το UC Davis που ακολουθούν δίνουν οδηγίες για το κλάδεμα των ώριμων παραγωγικών δένδρων. Διέκριναν 3 στάδια στο κλάδεμα των ώριμων δένδρων και τα περιγράφουν ένα ένα σε ξεχωριστές  ταινίες παρακάτω υπότιτλους στα ελληνικά.
Μη ξεχνάτε οι οδηγίες αφορούν μηχανοσυλλογή με δονητές όπου θέλουμε η δόνηση να μεταφέρεται σε όλες τις ταξικαρπίες, άρα τα κλαδιά πρέπει να είναι στιβαρά. Επίσης δείτε και τις οδηγίες για το κλάδεμα από το βιβλίο του κ. Μπρουσοβάνα, τις οποίες ακόμα βρίσκω άριστες.
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Κορυφολογήματα και αραιώματα από κάτω με το χειροψάλιδο

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: Αφαίρεση των μη παραγωγικών κλάδων χαμηλά με το πριόνι

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: Κορυφολογήματα και αραιώματα στα ψηλά με το τηλεσκοπικό ψαλίδι και Επανάληψη

Μυκητολογικές ασθένειες: Phomopsis, Camarosporium, Botryosphaeria ή Fusicoccum;

Σε προηγούμενη ανάρτηση αποσπάσματος για τη Φόμοψη απο το βιβλίο του κ. Μπρουσοβάνα, έγραψα
"Δεν θυμάμαι τι λέει γι'αυτήν την ομοιότητα η κ. Χιτζανίδου στο βιβλίο της (θα επανέλθω όταν το ξεκαθαρίσω) αλλά είναι περίεργο ότι τον Camarosporium τον αναφέρει μόνο ένα ελληνικό άρθρο του 1974 (Zachos et al.) και άλλη μια ελληνική ερευνητική ομάδα το 2000 (Holevas et al.)."

Εδώ και κάποιο καιρό προσπαθώ να βγάλω άκρη για το τι πρέπει να γίνει για να μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε και εμείς νόμιμα τις στρομπιλουρίνες για την καταπολέμηση αυτών των μυκήτων όπως κάνουν όλοι οι συν και αντ -αγωνιστές μας που πουλάνε προϊόντα και στη χώρα μας. Κοίταξα λοιπόν και το βιβλίο Χιτζανίδου, Μουρίκης και Χολέβας, 2004 και επιβεβαιώθηκε η ασάφεια για τη σχέση αυτών των παθογόνων (σελ. 51-55). Με λίγα λόγια οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμα καταλήξει για το αν πρόκειται για τον ίδιο ή διαφορετικούς μύκητες αλλά οι έλληνες επιστήμονες επιμένουν να τον αποκαλούν Camarosporium ενώ οι Αμερικανοί αναπτύσσουν φυτοπροστατευτικά προϊόντα για τον Botryosphaeria (BOT).

Οι Χιτζανίδου και άλλοι όμως λένε το εξής:

"Από τη συμπτωματολογία, την αιτιολογία και την επιδημιολογία των ασθενειών της φιστικιάς που προκαλούν οι μύκητες Phomopsis sp., C. pistaciae και Fusicoccum sp. (B. dothidea) καταλήγει κανείς στο συμπέρασμα ότι χρειάζεται μεν περαιτέρω έρευνα, για να διαπιστωθεί αν πρόκειται για το ίδιο ή διαφορετικά είδη, από πρακτικής όμως φυτοπαθολογικής πλευράς πρόκειται για την ίδια παθολογική οντότητα η οποία θα αντιμετωπιστεί με τα ίδια μέσα."

Ποιά είναι λοιπόν τα εγκεκριμένα μέσα που έχουμε για να αντιμετωπίσουμε μια ασθένεια που έχουμε στα δένδρα μας από το 1938 κατά Αναγνωστόπουλο;  

ΚΑΝΕΝΑ. 

"Στην Ελλάδα από τα εγκεκριμένα για τη φιστικιά μυκητοκτόνα έχουν εφαρμοστεί κατά του C. pistaciae τα χαλκούχα χωρίς ικανοποιητικά αποτελέσματα" λένε οι Χιτζανίδου και άλλοι (2004). Πρέπει αναγκαστικά να γίνουμε παράνομοι επειδή αυτά που έχουν δώσει ικανοποιητικά αποτελέσματα για τον BOT στις ΗΠΑ κυκλοφορούν μεν στην Ελλάδα αλλά δεν είναι εγκεκριμένα για τη φιστικιά. Και να σκεφτει κανεί ότι είναι για το Αμπέλι, τα Αχλάδια και τα Μήλα, που η φλούδα τους είναι εδώδιμη. Ο λόγος για τις ουσίες azoxystrobin (Syngenta), pyraclostrobin και boscalid (BASF) και trifloxystrobin (BAYER).

Ο πίνακας 5.4 από το βιβλίο Χιτζανίδου κ.α. (2004) είναι χαρακτηριστικός. Από τις 21 δραστικές ουσίες που συνιστώνται έχουν έγκριση μόνο οι 7 (από τις οποίες οι 5 είναι χαλκός).

Μα καλά τι νόημα έχει να δίνει κανείς οδηγίες φυτοπροστασίας, με παράνομα (μη εγκεκριμένα) προϊόντα; Έτσι περιμένουμε να ενισχύσουμε την επιχειρηματικότητα, τις νέες καλλιέργειες και την καινοτομία στη γεωργία μας; Δεν θα έπρεπε αυτομάτως να τους δίνεται έγκριση εφόσον οι επιστήμονες διαπιστώνουν την ανάγκη συστηματικής τους εφαρμογής και το έχουν ήδη εφαρμόσει αλλού, χωρίς τις υποκρισίες της δήθεν έκτακτης ανάγκης και της περιορισμένης κλίμακας;

Δεν πιστεύω να έχει κανείς αμφιβολία ότι αρκετοί παραγωγοί χρησιμοποιούν ήδη αυτές τις δραστικές ουσίες, όπως και οι αμερικανοί συνάδελφοι εδώ και μια 10 ετία, και ας μην έχουν έγκριση για τη φιστικιά στην Ελλάδα, αλλά  έχουν για το αμπέλι, το αχλάδι και το μήλο και τα κηπευτικά θερμοκηπίου και υπαίθρου που τρώμε νωπά και με τη φλούδα.

Ταινία για το κλάδεμα της φιστικιάς: 6ο - 8ο έτος

Αφού μας έδειξαν το κλάδεμα δένδρων ηλικίας 1 - 2 ετών και 3 - 5 ετών, σε αυτήν την ταινία του UC Davis ο Bob και ο Chris μας παρουσιάζουν το κλάδεμα ενός δένδρου ηλικίας 6 - 8 ετών που μπαίνει σε παραγωγή.

Ταινία για το κλάδεμα της φιστικιάς: 3ο - 5ο έτος

Σε αυτήν την ταινία (του UC Davis) βρισκόμαστε μπροστά στο ίδιο δένδρο που είχαμε και στην προηγούμενη ανάρτηση τον χειμώνα του 3ου έτους με τον Bob και τον Chris και θα δούμε πως θα το κλαδέψει και με πιο σκεπτικό.

Ταινία για το κλάδεμα της φιστικιάς: 1ο - 2ο έτος

Τα βιντεάκια του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια σχετικά με το κλάδεμα της φιστικιάς είναι τόσο καλά που αποφάσισα να τους προσθέσω ελληνικούς υπότιτλους.

Σε αυτό το πρώτο βίντεο ο Bob Beede με τον Chris Wiley βρίσκονται μπροστά σε ένα δένδρο σε λήθαργο μετά την 2η περίοδο ανάπτυξής του στο χωράφι. Στις ΗΠΑ, φυτεύονται το χειμώνα τα άγρια υποκείμενα στο χωράφι και μπολιάζονται επί τόπου την αμέσως επόμενη άνοιξη (1ο έτος). ¨Ετσι έχουν:
1ο έτος

• 1ος χειμώνας: υποκείμενο, 
• 1η άνοιξη - καλοκαίρι: μπόλιασμα, 

2ο έτος

• 2ος χειμώνας: κόψιμο σταυρώματος
• 2η άνοιξη-καλοκαίρι: έκπτυξη πρωτευόντων - κορυφολόγημα - έκπτυξη δευτερευόντων, 

3ο έτος

• 3ος χειμώνας: κλάδεμα δευτερευόντων

Σε αυτό ακριβώς το στάδιο βρίσκεται λοιπόν το δένδρο μπροστά στο οποίο βρίσκονται ο Bob και ο Chris στην ταινία που ακολουθεί και μας εξηγούν πως έφτασε μέχρι εδώ.

Στη χώρα μας φυτεύουμε είτε ενός έτους μπολιασμένα δένδρα (1 βέργα) είτε 1 έτους μπολιασμένα και σταυρωμένα δένδρα με νεο-σχηματισμένους τους πρωτεύοντες σε λήθαργο και πιο σπάνια 2 ετών μπολιασμένα και σταυρωμένα δένδρα (1ο έτος) με ήδη ανεπτυγμένους και κορυφολογημένους τους πρωτεύοντες (2ο έτος).
Να επισημάνω επίσης ότι οι οδηγίες για το ύψος του σταυρώματος (1 - 1,10 μέτρα) και για την ορθόκλαδη μορφοποίηση των δένδρων  αφορούν την μηχανική συγκομιδή με δονητές για να μεταφέρεται καλύτερα η δόνηση στις ταξικαρπίες. Στην παραδοσιακή καλλιέργεια μπορούμε να σταυρώσουμε τα δένδρα χαμηλότερα, φροντίζοντας όμως να έχουμε όρθιους πρωτεύοντες για να μπορούμε να περάσουμε κοντά στον κορμό κατά την καλλιέργεια του εδάφους. Επίσης δεν μας πειράζει να κρέμονται τα κλαδιά με τις ταξιανθίες στους διαδρόμους μεταξύ των σειρών ,αρκεί να μην ενοχλούν στη διέλευση.
Σε επόμενη ανάρτηση θα δούμε πως κλάδεψαν το δένδρο 3ο - 5ο έτος.

Καλλιεργητικό πρόγραμμα για τη φιστικιά: Οκτώβριος - Νοέμβριος - Δεκέμβριος και Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος

Κάποιος φίλος έψαχνε στο διαδίκτυο πληροφορίες με τη φράση κλειδί "χειμερινοι ψεκασμοι και φυστίκι" και έπεσε και σε αυτό το ιστολόγιο. Δεν πρέπει να βρήκε αυτό που έψαχνε και σκέφτηκα να βοηθήσω αναρτώντας κάποια καλλιεργητικά προγράμματα που έχω στη διάθεσή μου. Ας ξεκινήσουμε με τις εργασίες που πρέπει να γίνουν στον αγρό το τελευταίο και το πρώτο τρίμηνο του έτους:

Οκτώβριος  - Νοέμβριος - Δεκέμβριος
Πολλοί από εμάς παλεύουν με τη συγκομιδή, τα τσουβάλια, τα καθαριστήρια  και τις αποθήκες μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου. Από εκεί και πέρα αρχίζει η μάχη με τους εμπόρους για την χριστουγεννιάτικη αγορά. Παρόλα αυτά υπάρχουν αρκετές δουλειές που πρέπει να γίνου και στο χωράφι καθώς σιγά σιγά τα δένδρα θα μπαίνουν σε λήθαργο (από τέλη Νοεμβρίου)

Καλλιεργητικές Εργασίες

• Αφαίρεση από τα δένδρα των ταξικαρπιών μετά την συγκομιδή. (παθογόνα: Camarosporium pistaciae, Eurytoma plotnikovi, Megastigmus pistaciae)
• Καλλιέργεια Εδάφους, κάψιμο και παράχωμα ξηρών καρπών (παθογόνο: Septoria spp., Eurytoma plotnikovi, Megastigmus pistaciae)
• Τοποθέτηση στο δενδροκομείο ημίξηρων κλάδων (παγίδες ωοτοκίας) (παθογόνο: Acrantus vestitus)
• Τοποθέτηση καρπών προσβεβλημένων από το ευρύτομο και τον τρωγόκαρπο σε προστατευμένα μέρη στο φιστικεώνα για παρακολούθηση της εξόδου των ακμαίων την άνοιξη (παθογόνα: Eurytoma plotnikovi, Megastigmus pistaciae)

Ψεκασμοί

Μετά τη συγκομιδή των καρπών ο κ. Μπρουσοβάνας συνιστά τη συνέχιση των ψεκασμών με χαλκούχα μυκητοκτόνα (βορδιγάλειος πολτός) όσο τα δένδρα έχουν φύλλα, έτσι ώστε να διατηρηθούν τα φύλλα όσο το δυνατόν περισσότερο για να αποθηκευτούν θρεπτικές ουσίες στο ξύλο και στη ρίζα που θα είναι διαθέσιμες την επόμενη άνοιξη κατά την έκπτυξη των οφθαλμών και των φύλλων. Με αυτό το τρόπο προστατεύονται από την είσοδο παθογόνων μυκήτων και οι πληγές που δημιουργούνται από την αποκόλληση των ταξικαρπιών και των ανθοφόρων οφθαλμών αλλά και από το ράβδισμα των κλαδιών κατά τη συγκομιδή. Το πρόβλημα είναι ότι αυτοί οι ψεκασμοί για να είναι αποτελεσματικοί πρέπει να επαναλαμβάνονται μετά από βροχή και αυτό έχει μεγάλο κόστος καθότι Σεπτέμβριος και Οκτώβριος είναι ιδιαίτερα βροχεροί μήνες.

Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος.

Τα δένδρα βρίσκονται σε λήθαργο. Αυτήν την εποχή έχει μεγάλη σημασία πόσο κρύο θα κάνει έτσι ώστε να έχουμε στα τέλη Μαρτίου μια ομοιόμορφη ανθοφορία.

Καλλιεργητικές εργασίες:

• Κλάδεμα με άμεση απολύμανση τομών κλαδέματος, (παθογόνα: Eutypa lata, Phellinus rimosus). Εκτός από τις σχετικές αναρτήσεις εδώ δείτε και τα πολύ καλά βίντεο για το κλάδεμα σε αυτή τη σελίδα στα αγγλικά από τους συναγωνιστές μας στην Καλιφόρνια.
• Συλλογή και κάψιμο κλάδων και κλαδίσκων, παγίδων ωοτοκίας που τοποθετήσαμε τον Νοέμβριο για το Acrantus vestitus.
• Τον Μάρτιο θα πρέπει να γίνει και η εφαρμογή λιπασμάτων, όπου αυτό είναι απαράιτητο.  Κοιτάξτε την ανάρτηση Λίπανση της φιστικιάς

Ψεκασμοί

Η Δρ. Χιτζανίδου στο πρόγραμμα ψεκασμών που παρουσιάζει σε συγκεντρωτικό πίνακα στο τέλος του βιβλίου της (πίνακας 5.3) δεν συνιστά χειμερινή επέμβαση. Ο κ. Μπρουσοβάνας όμως (πίνακας XVIII, σελ. 187) συνιστά για όλη την περίοδο χειμέριας νάρκης (πριν από την έναρξη της διόγκωσης των οφθαλμών - Φεβρουάριος)  την εφαρμογή Χειμερινού πολτού δινιτροοθοκρεζόλης 3 - 4% για διαχειμάζοντα έντομα διαφόρων μορφών. Στον ίδιο πίνακα έχω σημειώσει με μολύβι από δίπλα πυρεθρίνη για ψύλλα (Λάδι), γιατί; .. δεν θυμάμαι. Νομίζω ότι ψέκασα με λάδι για κοκκοειδή κάποια φορά αλλά μετά σταμάτησα γιατί διάβασα ότι αυτά δεν είναι τόσο ζημιογόνα για τη φιστικιά.