Παραγωγή υποκειμένων εμβολιασμού ήμερης φιστικιάς

Θα ξεκινήσω τα περί πολλαπλασιασμού της φιστικιάς βασιζόμενος σε όσα γράφονται στο  κεφάλαιο IX Πολλαπλασιασμός στο βιβλίο του κ. Μπρουσοβάνα, προσθέτοντας σε αυτά ό,τι νεώτερο  (ή διαφορετικό) πέφτει στην αντίληψή μου από τη βιβλιογραφία, ξεκαθαρίζοντας φυσικά ότι δεν έχω καμία ιδία πείρα γι'αυτό το θέμα. 

Για τον πολλαπλασιασμό της φιστικιάς δεν χρησιμοποιούνται σπόροι της ήμερης φιστικιάς γιατί δεν έχει αντοχή στις δυσμενείς συνθήκες εδάφους (π.χ. αλατούχα εδάφη), στους νηματώδεις και στους μύκητες εδάφους (π.χ. φυτόφθορα κ.λ.π.). Για τους παραπάνω λόγους χρησιμοποιούνται πάντα σπόροι άλλων ποικιλιών από τους οποίους παραλαμβάνονται υποκείμενα εμβολιασμού

Ένα από τα στάδια λοιπόν του πολλαπλασιασμού της φιστικιάς είναι η παραγωγή υποκειμένων εμβολιασμού, διαδικασία στην οποία μπορούμε να διακρίνουμε τα εξής βήματα: Α) επιλογή υποκειμένου, Β) εντοπισμός και προμήθεια σπόρων, Γ) συντήρηση - προετοιμασία σπόρων για σπορά, Δ) σπορά, Ε) παραλαβή δενδρυλλίων για μεταφύτευση στο φυτώριο.

Α) Επιλογή υποκειμένου

Σε ό,τι αφορά την επιλογή υποκειμένου για την ώρα θα δεχθούμε αναγκαστικά ότι στη χώρα μας δεν έχουμε δυνατότητα επιλογής. Είναι δεδομένο ότι η φιστικιά πολλαπλασιάζεται με εμβολιασμό σποροφύτων τσικουδιάς (P. palaestina). Σε άλλες χώρες χρησιμοποιούνται ως υποκείμενα άλλα συγγενή είδη της φιστικιάς όπως στις ΗΠΑ η P. atlantica, στην Τουρκία η P.khinjouk κ.λ.π. ή άλλα νεώτερα υποκείμενα όπως η Pioneer Gold που έχουν παραχθεί στις ΗΠΑ, στα οποία όμως δεν γνωρίζω αν έχουμε πρόσβαση. Όποιος θέλει μπορεί να δοκιμάσει σε αυτήν την διεύθυνση.

Β) Εντοπισμός και προμήθεια σπόρων υποκειμένου

Αφού "επιλέξαμε" ως υποκείμενο τη Χιώτικη τσικουδιά, ας δούμε τώρα που θα βρούμε σπόρους. Η τσικουδιά είναι αυτοφυόμενο δένδρο σε πολλά νησιά, όπως η Αίγινα, η Χίος, κ.λ.π. Το υποκείμενο αυτό οι έλληνες συγγραφείς το φέρουν ως Πιστάτσια η Παλαιστίνια (P. palaestina) ή Χιώτικη τσικουδιά. Ο κ. Μπρουσοβάνας λέει ότι οι φυτωριούχοι προμηθεύονται σπόρια τσικουδιάς από τα νησιά διαμέσου διαφόρων αγροτικών οίκων ή των εκεί υπηρεσιών γεωργίας. Αυτά δεν νομίζω να ισχύουν πιά και πιστεύω ότι ο μόνος τρόπος τώρα είναι να πάει κανείς να μαζέψει μόνος του τους σπόρους στη Χίο.

Εδώ όμως αρχίζει το μπέρδεμα. Ο ίδιος συγγραφέας, κ. Μπρουσοβάνας, αναφέρει δυο παραλλαγές χιώτικης τσικουδιάς; την μεγαλόκαρπη χιώτικη τσικουδιά με 3500 - 4000 σπόρους ανά κιλό και την μικρόκαρπη παραλλαγή με (6000 - 9000 σπόρους ανά κιλό) η οποία χρησιμοποιείται συνηθέστερα για την αναπραγωγή της φιστικιάς. Πως τις ξεχωρίζουμε άραγε;

Σε όλη αυτή τη μπερδεψοδουλειά οι φυτωριούχοι βρήκαν λύση. "Μερικοί φυτωριούχοι τα τελευταία χρόνια", λέει ο κ. Μπρουσοβάνας. "μαζεύουν σπόρο από τσικουδιές που αφέθηκαν ή που αναπτύχθηκαν από αναβλάστηση του υποκειμένου μέσα σε παλιούς φιστικεώνες. Επειδή όμως η φιαστικιά, όπως τονίζει ο υφηγητής κ. Θ. Μουλούλης, πρωϊμανθεί πολύ έναντι της ήμερης αρσενικής Γ, το πιθανότερο είναι αυτή να γονιμοποιείται από τις ήμερες αρσενικές φιστικιές των ομάδων Α και Β, που και οι τελευταίες αυτές (όπως πιστεύεται)  είναι υβρίδια μεταξύ φιστικιάς και τσικουδιάς. Έτσι τα σποροδενδρύλλια, που λαμβάνονται από σπόρους τέτοιων δένδρων, είναι πολυϋβρίδια με πολλές γενετικές διαφορές και ίσως όχι τόσο κατάλληλα για το σκοπό που προορίζονται. Κατά συνέπεια οι σπόροι που θα χρησιμοποιήσουμε, θα πρέπει να παρθούν από τσικουδιές αυτοφυόμενες, που θα απέχουν όσο το δυνατόν περισσότερο από περιοχές που καλλιεργούνται με φιστικιές."

Ανακεφαλαιώνοντας, αν θέλετε σπόρους υποκειμένου φαίνεται ότι υπάρχουν δύο λύσεις. Η δύσκολη λύση, για μερακλήδες, είναι: 1) κάθε φθινόπωρο κάνετε μια εξόρμηση στη Χίο για να μαζέψετε σπόρους από "καθαρές γενετικά" Χιώτικες τσικουδιές που έχετε προηγούμενα εντοπίσει και ταυτοποιήσει 2) παρακαλάτε κάθε βράδυ να μην καλλιεργηθούν ποτέ ήμερες φιστικιές και αρσενικά Α και Β στη Χίο γιατί τότε θα μολυνθεί το γενετικό υλικό.

Η εύκολη λύση, για πρακτικούς ανθρώπους, είναι να βρείτε έναν εγκατελλειμένο φιστικεώνα και να ψάξετε σε αυτόν για άγριες θηλυκές φιστικιές, που να έχουν καρπούς τον Οκτώβριο. Οι πιθανότητες να προέρχονται από γονιμοποίηση με αρσενικά Α και Β είναι οι ίδιες με αυτές των φυτών που θα αγοράσετε από φυτώριο, καθότι κανένας δεν εγγυάται την γενετική καθαρότητα ή έστω την προέλευση των σπόρων των άγριων υποκειμένων εμβολιασμού Χιώτικής τσικουδιάς (P. palaestina).

Εικόνα 1. Ακατέργαστοι σπόροι γνήσιας Χιώτικης τσικουδιάς. Ευχαριστούμε τον αναγνώστη μας Θανάση που μας έστειλε τη φωτογραφία από καρπούς που συλλέγει στη Χίο και επεξεργάζεται με δική του μυστική συνταγή προκειμένου να τους καταστήσει βλαστικούς.

Ευπρόσδεκτος φυσικά όποιος έχει κάποια άλλη λύση να προτείνει, όπως ο αναγνώστης μας που μας έστειλε την παραπάνω φωτογραφία.

Γ) Συντήρηση - επεξεργασία σπόρων για σπορά
Οι σπόροι, τα τσίκουδα, είναι κάπως σφαιρικού σχήματος, ελαφρά πλατείς και σε μέγεθος μπιζελιού περίπου ή λίγο μικρότεροι, με μολυβδοπράσινο χρώμα οι γεμάτοι και κοκκινωποί οι κούφιοι (εικόνα 1).  Αρχικά αφαιρείται το ρυτιδωμένο περίβλημά τους (περικάρπιο), με την διαδικασία που περιγράφει ως εξής ο κ. Μπρουσοβάνας;
Κατά τον Ιανουάριο λοιπόν τοποθετούνται οι σπόροι για λιγότερο από 24 ώρες σε νερό που έχει διάλυση καυστικής σόδας (NaOH) 1% ή σε ελαφρά διάλυση αλισίβας με ασβέστη σε σχέση 6:1 ή επί 3 ως 5 μέρες σε καθαρό νερό που το ανανεώνουμε συχνά. Κατόπιν τρίβουμε τους σπόρους με άμμο πάνω σε μια πέτρινη πλάκα ή καλύτερα με μια συρματόβουρτσα πάνω σε μια συρματόσιτα, που να περνούν από κάτω τα φλούδια όχι όμως και οι σπόροι που αποφλοιώνουμε, για να απαλλαγούν έτσι οι πυρήνες από την πράσινη φλούδα τους  (περικάρπιο).
Μετά το ξεφλούδιασμα αυτό οι σπόροι πλένονται καλά με πολλά νερά, ώστε να φύγει η ελαιώδης ουσία που περιβάλλει το ξυλώδες κέλυφος, η οποία και εμποδίζει τη βλάστησή τους. Κατά το πλύσιμο οι σπόροι που είναι κούφιοι επιπλέουν στο νερό γι'αυτό και απομακρύνονται.
Μετά το πλύσιμο και τη διαλογή οι σπόροι στρωματώνονται. Οι σπόροι τοποθετούνται σε υγρή άμμο χύδην ανακατωμένοι με τριπλάσιο όγκο άμμου ή καλύτερα σε 2 ή 3 το πολύ διαδοχικά στρώματα. που θα απέχουν μεταξύ τους (λόγω παρεμβολής στρώματος άμμου) δύο εκατοστά περίπου. Η στρωμάτωση, όπως και με τ'αμύγδαλα, γίνεται απ'ευθείας στο έδαφος ή καλύτερα σε κιβώτια τρυπημένα στη βάση τους. Στον πάτο του "κρεββατιού στρωματώσεως" στρώνεται παχύ στρώμα από σπαστό χαλίκι, για να κάθονται τα νερά της βροχής και των ποτισμάτων και πάνω σε αυτό ένα στρώμα άμμου πάχους 5 εκατοστών περίπου. Η άμμος πρέπει να είναι ποταμίσια ή πολύ καλά πλυμένη θαλάσσια. Πάνω στο στρώμα άμμου τοποθετούνται αραιά οι σπόροι της πρώτης στρώσης, έτσι ώστε να μην αγγίζουν ο ένας τον άλλο. Αφού παρεμβληθεί πάλι στρώμα άμμου πάχους 2 εκατοστών περίπου, θ'ακολουθήσει η δεύτερη στρώση με τους σπόρους και μετά απ'αυτή η τρίτη. Πάνω απο την τελευταία στρώση σπόρων τοποθετείται ένα τελευταίο στρώμα άμμου, πάχους 5 εκατοστών, περίπου και το κρεββάτι καλύπτεται με διάφορα υλικά (π.χ. φύλλα δένδρων, λινάτσες, φύλλα πλαστικού κ.λ.π.), όπως φαίνεται στην εικόνα που ακολουθεί (εικόνα 36 από το βιβλίο του κ. Μπρουσοβάνα).

Το κρεββάτι στρωματώσεως πρέπει να διαβρέχεται δε συχνά, χωρίς όμως να κατακλύζεται από τα νερά του ποστίσματος ή της βροχής, ούτε από άλλα φερτά νερά. Επίσης ο στρωματοποιημένος τσικουδόσπορος πρέπει να προστατεύεται από τα ποντίκια που τον αγαπούν ιδιαίτερα, προσθέτωντας στο έδαφος ποντικοφάρμακο, καθώς και από τα πουλιά, βάζοντας ένα πυκνό συρματόπλεγμα πάνω από το κρεββάτι στρωματώσεως.

Οι σπόροι μένουν στρωματοποιημένοι μέχρι να αρχίσουν να βλαστάνουν, σκάζουν, δηλαδή μέχρι το τέλος του Φεβρουαρίου περίπου, για να σπαρούν κατόπιν στο σπορείο. Με αυτόν τον τρόπο ελέγχεται και η φυτρωτική ικανότητα των σπόρων η οποία είναι της τάξης του 50%.  Οι στρωματοποιημένοι σπόροι φυτρώνουν γρηγορότερα στο σπορείο, μέσα σε δυο εβδομάδες, σε αντίθεση με τους μη στρωματοποιημένους που κάνουν και δυο μήνες ακόμη στο σπορείο για να φυτρώσεουν, διατρέχοντας στο διάστημα αυτό όλους τους κινδίνους να ζημιωθούν από πουλιά, έντομα, τρωκτικά, κ.λ.π.

Δ) Σπορά
Δ1) Προετοιμασία σπορείου.Το σπορείο, στο οποίο θα σπαρούν οι στρωματοποιημένοι σπόροι, πρέπει να είναι σε  προσήλιο, καλά αεριζόμενο μέρος, προστατευμένο όμως από τον αέρα και που δεν θα κατακλύζεται από νερά. Το έδαφός του πρέπει να είναι στραγγερό και ποτέ υγρό, με χώμα αφράτο αμμοαργιλώδες απαλλαγμένο από πολυετη ζιζάνια και καθαρισμένο από ρίζες φυτών, πέτρες και άλλα παρόμοια υλικά, λιπασμένο με καλά χωνεμένη κοπριάσε ποσότητα 3 ώς 4 τόννους το στρέμμα και χημικά λιπάσματα όπως το 11-15-15, σε ποσότητα γύρω στα 100 κιλά κατά στρέμμα, απολυμασμένο και βαθιά δουλεμένο από το προηγούμενο φθινόπωρο μέχρι 40 εκατοστά βάθος. Το Φεβρουάριο ξανασκάβεται και ομαλοποιείται η επιφάνειά του με επανειλημμένα φρεζαρίσματα και ακολουθεί η χάραξη των γραμμών σποράς σε απόσταση τέτοια (80 - 90 εκατοστά ) μεταξύ τους έτσι ώστε να μπορεί να περάσει φρέζα ανάμεσά τους.
Δ2) Σπορά των σπόρων στο σπορείο. Η σπορά των σπόρων γίνεται κατά το τέλος Φεβρουαρίου με αρχές Μαρτίου και αφού το έδαφος θα είναι στο ρόγο του. Γίνεται συνήθως με το χέρι μέσα σε αυλάκια βάθους 2 έως 3ων εκατοστών και σε απόσταση 2 - 3 εκατοστών από σπόρο σε σπόρο πάνω στη γραμμή, για να μέινει μετά το αραίωμα απόσταση 3 έως 5 εκατοστά μεταξύ των φυταρίων.
Οι σπόροι πατιούνται λίγο μέσα στο αυλάκι για να μπηχθούν στο έδαφος και σκεπάζονται κατά προτίμηση με ένα μίγμα από ίσια μέρη βρεγμένης τύρφης ή φυτοχώματος και ποταμίσιας άμμου, σ'ένα στρώμα πάχους 2 έως τριών εκατοστών περίπου, για να μην ταρατσώσει η επιφάνεια και εμποδισθεί το φύτρωμά τους.
Ακολουθεί πότισμα με τεχνητή βροχή που ίσως θα πρέπει να επαναληφθεί κάμποσες φορές μέχρι να φυτρώσουν οι σπόροι. τα ποτίσματα αν και τακτικά θέλουν μεγάλη προσοχή, ώστε το χώμα να έχει κάποια υγρασία χωρίς να καθίσταται υγρό και οπωσδήποτε ποτέ λασπερό. Στην αρχή της άνοιξης ανάλογα και με τον καιρό, τα ποτίσματα είναι αραιά π.χ. κάθε εβδομάδα και επειτα 2 ώς 3 φορές την εβδομάδα ή και κάθε βράδυ ακόμα , γιατί δεν πρέπει πάνω στο φύτρωμα να λείψει από το σπορείο η υγρασία στο έδαφος.
Όταν υπάρχει κίνδυνος σχηματισμού κρούστας στο χώμα πάνω από τις γραμμές φύτευσης των σπόρων, συσσωρεύεται εκεί λίγο χώμα, 3-4 εκατοστά περίπου, το οποίο τραβιέται από το μεταξύ των γραμμών διάστημα. Έτσι σχηματίζεται ένα ρηχό αυλάκι μεταξύ των γραμμών σποράς ώστε να μην στέκονται τα νερά πάνω από τους σπόρους. Με αυτόν τον τρόπου υπάρχει η δυνατότητα σε περίπτωση σχηματισμούθ κρούστας να γίνει ελαφρό τσουγκράνισμα των "σαμαριών" για να διευκολυνθεί το φύτρωμα. Αν τα εδάφη είναι πολυ υγρά το χειμώνα τότε η σπορά πρέπει οπωσδήποτε να γίνει σε αβαθή αυλάκια, πάνω σε σαμάρια.
Δ3) Περιποιήσεις φυταρίων στο σπορείο. Οι προβλαστημένοι σπόροι θα βλαστήσουν μέσα σε 15 έως 20 μέρες. Όταν αναπτυχθούν μερικά εκατοστά θα πρέπει να αραιωθούν για να κρατηθεί μια μεταξύ τους απόσταση 4 εκατοστά περίπου (25 φυτά ανά τρέχον μέτρο περίπου).
Το πότισμα πρέπει να γίνεται τακτικά με τεχνητή βροχή κατά προτίμηση.
Τα βοτανίσματα και σκαλίσματα πρέπει να αρχίσουν νωρίς όσο είναι ακόμα μικρά τα ζιζάνια γιατί αργότερα είναι δύσκολο το ξεριζωμά τους επειδή παρασέρνει τότε και τα μικρά σπορόφυτα.
Επίσης γίνονται και πρ΄σθετες λιπάνσεις με νιτρική αμμωνία ως τον Ιούλιο μήνα γιατύ αλλιώς τα σποροδενδρύλλια δεν θα αναπτυχθούν αρκετά.
Προς το τέλος του φθινοπώρου αποφεύγουμε τις όψιμες λιπάνσεις και τα πολλά ποτίσματα για να μπορέσουν τα φυτά να ξυλοποιηθούν (ψηθούν).
Επίσης πρέπει να γίνονται τακτικοί ψεκασμοί, ιδιαίτερα για τον θρίπα και το τζιτζικάκι, που είναι οι πιο ύπουλοι εχθροί των δενδρυλίων, γιατί λόγω του μικρού τους μεγέθους δεν τους διακρίνει κανείς εύκολα και έγκαιρα. Επίσης το σπορείο πρέπει να προστατευθεί, όπως αναφέραμε από τα τρωκτικά (ποντίκια κ.λ.π.) ή τα πουλια που τρώνε τους σπόρους μόλις φυτρώνουν (δίχτυα, σκιάχτρα, δολώματα εκπυρσοκροτητές ασετυλίνης, κ.α.). Ειδικά για τα ποντίκια πρέπει να αποφέυγουμε την γειτνίαση με θαμνώδη ή δασώη έκταση και να περιβάλλουμε το σπορείο με μια καλλιεργημένη ζώνη εδάφους.
Χλωρώσεις σποροδενδρυλλίων που συνοδεύονται από βραχυγονατώσεις και μικροφυλία έχουν αναφερθεί από επσιτήμονες των ΗΠΑ οι οποίες οφείλονται σε τροφοπενία ψευδαργύρου (Zn) και αντιμετωπίζονται με ψεκασμούς θειικού ψευδαργύρου και ασβέστη.
Τα φυτά παραμένουν στο σπορείο ένα χρόνο (σπανιότερα δύο), για να μεταφυτευθούν στο φυτώριο.

Ε) Παραλαβή άγριων δενδρυλλίων για μεταφύτευση στο φυτώριο
Τα σποροδενδρύλλια συνεπώς παραμένουν στο σπορείο 8-12 μήνες ή και δύο έτη αν η ανάπτυξή τους δεν είναι ικανοποιητική. Δεκέμβριο με Ιανουάριο ή και Φεβρουάριο γίνεται η εξαγωγή τους από το σπορείο και μετά από κατάλληλη προετοιμασία τους η μεταφύτευσή τους στο φυτώριο.
Η εξαγωγή γίνεται εφόσον αυτά έχουν μήκος 0,4 έως 1 μέτρο (στέλεχος και ρίζα μαζί) και ανάλογο πάχος. Η εξαγωγή γίνεται με πολύ προσοχή. Προτιμάται το χώμα να είναι λίγο υγρό για να κολλάει μέρος αυτού στις ρίζες. Αμέσως μετά την εξαγωγή των σποροδενδρυλλίων γίνεται επιλογή των πιο γερών και υγειών σε ποσοστό 60 - 75% και τα υπόλοιπα καταστρέφονται. Τα επιλεγμένα φυτά κατατάσσονται σε κατηγορίες ανάλογα με το πάχος τους και κλαδέυονται και επιβραχύνονται σε μήκος περίπου 35 εκατοστών από τα οποία το μισό περίπου αποτελέι το υπόγειο τμήμα (ρίζα) και το υπόλοιπο ή  λίγο περισσότερο το υπέργειο τμήμα (κορμός). Δεν χρειάζεται η ρίζα να είναι μακρύτερη γιατί τότε ο θύσανος των ριζών δεν θα βρίσκεται μέσα στη μπάλα του χώματος κατά την εξαγωγή των δενδρυλλίων αλλά βαθύτερα.
Τα κομμένα μοσχεύματα παραχώνονται προσωρινά τοποθετημένα πλαγιαστά σε αλλεπάλληλες σειρές και σε κατηγορίες ανάλογα με το πάχος τους και μένουν εκεί μέχρι να συγκεντρωθεί ένας ορισμένος αριθμός από αυτά, για να μεταφερθούν στο φυτώριο. Δεν πρέπει οι ρίζες των σποροδενδρυλλίων να αφήνονται για πολύ καιρό εκτεθειμένες στον αέρα, γιατί ο ρητινώδης χυμός τους οξειδώνεται γρήγορα και ελαττώνεται έτσι η επιτυχία της μεταφύτευσής τους στο φυτώριο.
Τις εργασίες για το πέρασμα από το σπορείο στο φυτώριο ανακεφαλαιώνει  ο κ. Μπρουσοβάνας  στην εικόνα 40 του βιβλίου του η οποία δίνεται παρακάτω με τη λεζάντα της

Τον πρώτο χρόνο παραμονής τους στο φυτώριο τα δενδρύλλια αρχικά αναπτύσσονται  άγρια και στη συνέχεια εμβολιάζονται με το ήμερο υποκείμενο το οποίο αναπτύσσεται από Ιούλιο έως Οκτώβριο. Στη συνέχεια τα ήμερα δενδρύλλια είται εξάγονται και πουλιούνται για  την τελική εγκατάσταση στον φιστικεώνα είται κλαδέυονται και παραμένουν άλλον έναν χρόνο στο φυτώριο για την διαμόρφωση  των πρωτευόντων κλάδων (σταύρωμα). Αυτές τις εργασίες όμως θα τις ερευνήσουμε σε άλλη ανάρτηση (αν μας πάει καλά το κρεββάτι).